Videospeler inladen...

De schaduwkant van meditatie waar niemand over spreekt

Elke week verschijnen nieuwe studies over de positieve effecten van meditatie, en volgens sommige wetenschappers zouden we beter allemƔƔl mediteren. In dat enthousiasme wordt ƩƩn ding vaak vergeten: sommige mensen ervaren bij het mediteren erg onaangename neveneffecten. Waarover gaat het dan precies, wat is de oorzaak, en hoe komt het dat dit zo weinig ter sprake komt?

Een vrouw zit in meditatiehouding op een tafel. Haar ogen zijn gesloten, om haar mondhoeken speelt een glimlach. Ze ziet er gelukkig uit, sereen. Het is alsof ze zweeft in een heerlijke meditatieve bubbel.

De foto illustreert mooi het beeld dat veel mensen hebben van meditatie:Ā iets dat je doet met je ogen dicht en dat aangenaam en ontspannend voelt. Iets dat allerlei positieve effecten heeft. Wie mediteert, ervaart minder stress, kan zich beter concentreren, slaapt beter, heeft betere relatiesā€¦ en ga zo maar door.

De schaduwkant van meditatie

Maar meditatie heeft ook een andere kant. Een kant waarover je zelden leest in krantenartikels of in populaire boeken over mindfulness. En waarover sommigen liever niĆ©t spreken.Ā 

Die schaduwkant heeft te maken met moeilijke ervaringen bij het mediteren. Die ervaringen komen voor, zowel bij intensieve meditatie als bij mensen die net beginnen met een mindfulness-training. Sommige mensen ervaren intense hoofdpijn, vreemde fysieke sensaties of slaapproblemen. Anderen krijgen te maken met hallucinaties of paniekaanvallen. Het kan ook gebeuren dat iemand oude trauma's herbeleeft of zelfs psychotisch wordt.

Mensen zijn vaak discreet over hun moeilijke meditatie-ervaringen, behalve dan op het internet, al gebeurt het ook daar vaak anoniem. Op de socialenieuwssiteĀ RedditĀ vind je tientallen verhalen van mensen die hun ervaringen delen.Ā 

Zo vertelt een Reddit-gebruiker hoe hij tijdens het mediteren een vervelende zenuwtrek ontwikkelde. Na verloop van tijd begon hij ook in het dagelijks leven vreemde hoofdbewegingen te maken. De zenuwtrek verdween pas toen hij stopte met mediteren.

Maar ook bij ons zijn er mensen die moeilijke ervaringen hebben bij het mediteren. Drie van hen vertellenĀ hierĀ zelf hun verhaal.

Een lacune in het onderzoek

Wat vreemd is: over die onaangename ervaringen vind je weinig of niets in het onderzoek over meditatie. Er zijn ondertussen duizenden studies, maar die gaan bijna uitsluitend over positieve effecten.Ā De studies over moeilijke ervaringen kan je op twee handen tellen. Ze lijken niet meer dan een voetnoot in een overweldigende goednieuwsshow.

Ā© Rob Stevens / KU Leuven

Professor Filip RaesĀ doetĀ aan de KU Leuven onderzoek naar het effect van mindfulness. Dat is een vorm van aandacht geven, waarbij je met open, milde aandacht kijkt naar de dingen die zich aandienen in het moment. Mindfulness is dus niet hetzelfde als meditatie, al maken mindfulness-trainingen wel gebruik van verschillende meditatietechnieken.

ā€œDe meeste mindfulness-studies zoeken alleen naar positieve effecten", zegt Raes. "Vaak wordt zelfs niet gevraagd naar onaangename ervaringen. Dat is jammer, want we weten dat mensen soms onaangename ervaringen rapporteren bij het mediteren en dus ook bij mindfulness-programma's. Alleen kom je dat niet te weten als je er niet naar vraagt. Ik denk dat heel veel op dit moment onder de radar blijft.ā€

We weten dat mensen soms onprettige ervaringen rapporteren

Die selectieve aandacht is volgens Raes niet alleen typerend voor het mindfulness-onderzoek. Hetzelfde probleem zie je in het onderzoek naar de effecten van psychotherapie. "Ook daar wordt nauwelijks gezocht naar moeilijke ervaringen en negatieve uitkomsten. De weinige studies die er wĆ©l zijn, bewijzen nochtans dat 5 Ć Ā 6 procentĀ net slĆ©chter wordt van therapie.ā€

Het is dus perfect mogelijk dat sommige mensen zich slechter voelen door een mindfulness-training. "Geen enkele therapeutische interventie heeft altijd een positief effect. Er is geen reden om aan te nemen dat dat voor mindfulness-interventies anders zou zijn."

Ioannis Tsotras

Over nyams en "zenziekte"

In AziĆ« is al eeuwen bekend dat mediteren niet altijd een pretje is. En dat je soms door woelig water moet.Ā Oude Tibetaanse teksten spreken uitvoerig overĀ ā€œnyamsā€ of ā€œmeditatie-ervaringenā€. Die kunnen veel vormen aannemen, van plotse paniekaanvallen en intens verdriet tot fysieke klachten en verstoorde energieĆ«n in het lichaam. Al zijn er even goed nyams die aangenaam zijn.Ā 

Ook het zenboeddhisme is al eeuwen vertrouwd met de neveneffecten van meditatie. De 18e-eeuwse zenmeester Hakuin beschrijft de zogenoemde "zenziekte" of "meditatieziekte", een toestand van extreme fysieke en mentale uitputting. Die zenziekte is volgens Hakuin meestal het gevolg van tĆ© intensieve meditatie.Ā 

Het zenboeddhisme is al eeuwen vertrouwd met de neveneffecten van meditatie

Traditioneel werd dus zeker niet flauw gedaan over de mogelijke neveneffecten van meditatie. Ze werden erkend als een onderdeel van het pad, iets waar je vroeg of laat mee te maken krijgt. En waar je dus maar beter op voorbereid bent.

Het verrassende is dat veel mindfulness-wetenschappers en -trainers nooit over die traditionele bijwerkingen van meditatie gehoord hebben. Ze focussen zich exclusief op de positieve effecten. De schaduwkant wordt vergeten.

Niets nieuws onder de zon

Er zijn gelukkig tekenen van verbetering. De laatste jaren beginnen enkele onderzoekers zich te interesseren voor moeilijke ervaringen bij het mediteren. Vorige maand nog verscheen daarover een studie van University College London.

De onderzoekers vroegen aan 1.232 mensen of ze ooit moeilijke ervaringen (ā€œparticularly unpleasantā€) hadden, als gevolg van hun meditatie. 25 procent van de bevraagden antwoordde bevestigend. EĆ©n op de vier had dus ooit een erg onaangename meditatie-gerelateerde ervaring. VĆ©Ć©l meer dan je zou verwachten.Ā 

Ook Jared Lindahl en Willoughby Britton van Brown University onderzoeken moeilijke ervaringen bij het mediteren. Ze startten daarvoor een ambitieus project,Ā The Varieties of Contemplative Experience.Ā Dat wil de ervaringen van mensen die mediteren zo nauwkeurig mogelijk in kaart brengen. De prettige Ć©n de minder prettige ervaringen.

Willoughby Britton & Jared Lindahl

Britton en Lindahl publiceerden in 2017 hun eerste onderzoeksresultaten. Ze interviewden daarvoor 73 mensen uit verschillende boeddhistische tradities die ooit een ā€œmeditation-related challengeā€ hadden.Ā 

De studie toont de enorme verscheidenheid aan moeilijke ervaringen. Angst, paniek en paranoia komen het vaakst voor, bij maar liefst 82 procentĀ van de bevraagden. 42 procentĀ rapporteerde ook hallucinaties. Ook het herbeleven van traumatische gebeurtenissen is een vaak terugkerende klacht.

Britton en Lindahl onderzoeken welke factoren het risico op onprettige ervaringen verhogen. EĆ©n factor komt daarbij sterk naar voor: meditatieretraites. 72 procentĀ van de bevraagden hadden hun moeilijke ervaring tijdens of net na een meditatieretraite.

De snelle opmars van meditatieretraites

Die meditatieretraites zijn de voorbije jaren erg populair geworden, ook in Vlaanderen. Elke week kan je wel ergens op retraite gaan, vaak voor een periode van twee tot tien dagen. Je mediteert dan vijf tot tien uur per dag, veel meer dus dan bij een doorsnee mindfulness-interventie. Alles verloopt in volledige stilte, zonder contact met de buitenwereld. Bij sommige retraites is zelfs oogcontact niet toegestaan.Ā 

Jack Dorsey, de CEO van Twitter, postte begin dit jaar een reeks tweets over zijn tiendaagse retraite in Birma.Ā Hij zag de retraite als een middel om ā€œde diepste lagen van zijn geest te hacken en herprogrammeren". Meditatie als het ultieme zelfverbeteringsproject. Birma meets San Francisco.

Dorsey had tijdens zijn retraite geen last van vervelende neveneffecten, wĆ©l van muggenbeten. (Hij telde er 117 op 10 minuten.)Ā 

Van het meditatiecentrum naar de psychiatrische kliniek

Anderen hebben minder geluk. Journalist Michael HoldenĀ vertrok, net als Dorsey, naar een tiendaagse meditatieretraite. De eerste dagen verliepen prima, maar ongeveer halfweg begon Holden psychotisch te worden.

Hij beeldde zich in dat dat hij elke negentig seconden opnieuw geboren werd en dat hij elke gedaante kon aannemen. Hij was achtereenvolgens ā€œdood, levend, alwetend, onsterfelijk, onbestaand, homo, hetero, telepathisch, een bloem, pure energie en een kernbom".

Holden werd onder politiebegeleiding opgehaald aan het retraitecentrum en gehandboeid naar een psychiatrische instelling gebracht. "Het is moeilijk te omschrijven hoe ik mij op dat moment voelde", schrijft Holden. "Het was afschuwelijk. Ik begon na verloop van tijd zelfs te smeken dat ze mij zouden verdoven."

Let op met intensieve meditatieretraites

Katleen Van der Gucht, die aan de KU Leuven het effect van mindfulness onderzoekt, is niet verbaasd. Ze maakt zich al jaren zorgen over de snelle opmars van meditatieretraites.Ā 

ā€œMensen beseffen niet altijd waar ze aan beginnen. Dosering is belangrijk, zeker voor beginners. Het lijkt mij geen goed idee van meteen te starten met tien uur meditatie per dag."

Mensen beseffen vaak niet waar ze aan beginnen

Sommige meditatiecentra zijn de laatste jaren wel voorzichtiger geworden bij het organiseren van retraites. Er wordt soms op voorhand gescreend, om mensen met ernstige psychologische problemen te weren. Soms is ook een psycholoog aanwezig, om problemen op te vangen. En ook het aantal meditatie-uren wordt soms beperkt.Ā 

laflor

Zijn mindfulness-trainingen wƩl altijd veilig?

Dat retraites het risico verhogen, betekent niet dat moeilijke ervaringen alleen op retraites voorkomen. Sommige mensen ondervinden problemen terwijl ze thuis mediteren, met een meditatie-app. Anderen rapporteren moeilijke ervaringen tijdens een mindfulness-training.

Sommige mensen hebben moeilijke ervaringen tijdens een mindfulness-training

"Het klopt dat sommige mensen moeilijke ervaringen hebben tijdens een mindfulness-training," zegt Willoughby Britton. "Alleen weten we nog nietĀ hoeĀ vaakĀ dat gebeurt. Dat zijn we op dit moment aan het onderzoeken."

Het lijkt er wel op dat moeilijke ervaringen tijdens mindfulness-trainingen meestal minder ontwrichtend zijn dan ervaringen tijdens meditatieretraites.Ā  Ze zijn meestal minder intens en het duurt vaak minder lang om ze verwerken. Maar zeĀ  komen wel degelijk voor, al is nog niet duidelijk hoe vaak dat gebeurt. Ook wie meer risico (of minder) loopt, weten we eigenlijk nog niet.

Filip Raes is blij met die groeiende aandacht voor de ongewenste neveneffecten van meditatie. Het pas opgerichte Leuven Mindfulness Centre van de KU Leuven wil daar in de toekomst ook meer aandacht aan schenken.Ā 

ā€œWe willen onderzoeken waarom een mindfulness-training voor de ene persoon positieve effecten heeft en voor de andere persoon gĆ©Ć©n effect of zelfs een negatief effect. Dat helpt om beter in te schatten wie wĆ©l en wie niĆ©t gebaat is bij het volgen van mindfulness. Nu wordt te vaak verondersteld dat mediteren goed is voor iederĆ©Ć©n.ā€Ā 

Een groep voor mensen met meditatie-problemen

Er is niet alleen nood aan meer onderzoek over negatieve effecten. Ook met de opvang van mensen die problemen ondervinden, kan het beter.Ā 

"Mensen worden vaak niet ernstig genomen wanneer ze over hun problemen vertellen", zegt Willoughby Britton. "Er is veel victim blaming en victim shaming. Je krijgt te horen dat je problemen gewoon je eigen schuld zijn. Je hĆ”d misschien al psychologische problemen. Of je mediteerde op een foute manier.ā€

Problemen worden vaak niet ernstig genomen

Britton wil die misverstanden de wereld uit helpen. ā€œOngeveer de helft van de mensen in onze groep zijn zĆ©lf meditatieleraar of leraar-in-opleiding. Ze weten dus perfect hoe je moet mediteren. De grote meerderheid had ook gĆ©Ć©n psychologische problemen voor ze begonnen te mediteren. Het zijn heel doorsnee, normale mensen."

Kortom: het kan echt iederĆ©Ć©n overkomen. En Ć”ls het gebeurt, dan slaat het vaak diepe wonden.Ā 

De mensen die Britton contacteren zijn vaak helemaal van de kaart. "Ze weten niet wat hen overkomt. Er zijn zelfs mensen die in paniek raken bij het zien van een meditatiekussen of het horen van een belletje. Zo diep kan het gaan."

Sommige mensen raken al in paniek bij het horen van een meditatie-belletje

Britton startte daarom een online support group, om mensen met meditatie-problemen bij te staan. In die groep zitten ondertussen tientallen mensen van over heel de wereld. Ze komen Ć©Ć©n keer per week samen in een video-chatbox, om hun ervaringen te delen.

Die hulp is nodig, zegt Britton. "Het duurt gemiddeld Ć©Ć©n tot drie jaar om zo'n moeilijke gebeurtenis helemaal te verwerken, bij sommigen nog langer. Er zijn ook mensen in onze groep die definitief stoppen met mediteren."

Zes tips om meditatie-problemen te voorkomen

Het werk van Britton is een grote stap in de goede richting, maar er is nog veel werk aan de winkel. Wetenschappers moeten in de toekomst meer oog hebben voor problemen en ongewenste uitkomsten. Het onderwerp moet dringend uit de taboesfeer.

Er zijn gelukkig ook dingen die je zelf kan doen als je mediteert, of als je overweegt daarmee te beginnen. Met deze zes eenvoudige tips kan je heel wat problemen voorkomen:

  • Begin niet met mediteren als je in een emotionele crisis zit. Wie een heel heftige, turbulente periode doormaakt, kan beter niĆ©t starten met meditatie. In de woorden van psychiater Edel Maex: "Als je ligt te spartelen in het water om boven water te blijven, dan is het niet het moment om een nieuwe zwemslag te leren.ā€Ā 
  • Start bescheiden en bouw langzaam op.Ā Katleen Van der Gucht: "Meditatie is het trainen van je geest. Een training kan je altijd beter langzaam opbouwen, of het nu gaat om het trainen van je spieren of om het trainen van je hersenen."
  • Wees mild voor jezelf.Ā Als je moeilijke ervaringen hebt bij het mediteren, wees dan niet boos op jezelf. Het is niet je eigen schuld, maar gewoon iets dat kan gebeuren. "Klinische studies tonen dat net de bereidheid om met mildheid te kijken naar een moeilijke ervaring helpend kan zijn."
  • Spreek over je problemen. Ā Je meditatieleraar is waarschijnlijk vertrouwd met moeilijke ervaringen bij het mediteren. Als je bij je leraar geen gehoor vindt, dan kan je ook contact opnemen met Cheetah House. Deze online support group ondersteunt mensen met meditatie-problemen.
  • Koester realistische verwachtingen. Je krijgt soms ten onrechte de indruk dat meditatie Ć”l je problemen kan oplossen. Dat is volgens Filip Raes zeker niĆ©t het geval. "Onderzoek toont vooral effecten voor mensen die kampen met depressieve klachten, angstproblemen en stressgevoelens. Vooral wanneer piekeren aan de basis ligt, is een mindfulness-training iets om te overwegen. "
  • Laat je vooral niet wijsmaken dat je moĆ©t mediteren. Ook dat is volgens Raes een compleet foute boodschap. "We moeten allemaal genoeg bewegen, dat wel. Maar moeten we allemaal mediteren? Neen. Neen. Neen."

Moeten we allemaal aan de mindfulness? Neen. Neen. Neen.

Bekijk het verslag uit "Het Journaal" hier:Ā 

Videospeler inladen...

Meest gelezen