1. Bản đồ địa hình (TOPO maps) là gì?
TOPO maps là viết tắt của từ Topographic maps hay Bản đồ địa hình. Khác với bản đồ bình thường, bản đồ địa hình có tỷ lệ phóng đại lớn và nhiều chi tiết về khối địa lý của một khu vực cụ thể. Có thể hiểu bản đồ địa hình là một kiểu bản đồ 3D mà khi xem chúng ta sẽ hình dung được sự nổi khối của địa hình một cách chính xác cao. Nó giúp chúng ta biết được khu vực nào có núi, đỉnh núi đó cao bao nhiêu, chỗ nào là dốc thoải có thể đi được, chỗ nào là dốc đứng, chỗ nào có thể có nguồn nước, chỗ nào có hố hoặc vực… những thứ mà bản đồ dẫn đường bình thường không thể hiện được
2. Vì sao cần bản đồ địa hình?
Bản đồ địa hình sinh ra vì nhu cầu đọc và hiểu địa hình của một khu vực địa lý không có đường đi (thường là các khu vực rừng núi). Bản đồ địa hình sẽ giúp người xem nắm được địa hình cao độ của khu vực cần di chuyển để từ đó lên lộ trình di chuyển cho phù hợp. Mình sẽ lấy ví dụ cho các bạn dễ hiểu hơn về định nghĩa của bản đồ địa hình
Bản đồ ở khu vực thành phố
Đây là bản đồ bình thường hay dùng để chỉ đường, thường có dạng hiển thị 2D
Với sự phát triển của công nghệ thì giờ đây chúng ta còn có định dạng 3D để thấy được sự nổi khối của các toà nhà. Việc xem được sự nổi khối này giúp chúng ta dễ hình dung trong việc kiếm đường đi
Bản đồ ở khu vực rừng núi
Bản đồ dạng thường ở khu vực rừng núi chỉ thấy được những đường lớn và một vài địa điểm phổ biến, còn lại là những mảng trắng trơn
Ở chế độ vệ tinh cũng chỉ thấy được những mảng màu xanh của cây cối chứ không hình dung được địa hình khu vực
Bản đồ địa hình (TOPO maps) với các đường kẻ có khoảng cách đều nhau sẽ giúp người xem hình dung được toàn bộ địa hình theo khối của khu vực (đây là hình chụp địa hình từ google)
Quảng cáo
3. Cách đọc bản đồ địa hình
Mình sẽ dùng bản đồ địa hình của khu vực Núi Dinh thuộc Bà Rịa - Vũng Tàu, nơi mình hay tập chạy bộ địa hình để làm ví dụ cho các bạn trong cách đọc bản đồ địa hình. Đây là bản đồ địa hình khu vực núi Dinh hình chụp màn hình từ trang usgs.gov
Cách đọc các đường cao độ đồng mức (elevation contour lines)
Bản đồ địa hình sử dụng các đường cao độ đồng mức để mô tả bề mặt địa hình. Đường cao độ đồng mức là đường kẻ nối các điểm có cao độ bằng nhau so với mực nước biển trung bình
Mình phóng lớn một ngọn núi để các bạn thấy được các đường cao độ đồng mức. Các đường liền nhau sẽ có cùng một độ cao với nhau. Những đường đậm hơn là đường cao độ đồng mức tiêu chuẩn, những đường cao độ đồng mức tiêu chuẩn sẽ được đánh số cao độ tương ứng
Đường màu xanh dương nối các điểm có cùng cao độ 100 mét, tương tự cho đường màu xanh lá cây là cao độ 200 mét, vàng là cao độ 300 mét, đỏ là cao độ 400 mét và đen là cao độ 500 mét
Quảng cáo
Nếu đường cao độ nào cũng đánh số sẽ khiến bản đồ rất rối nên bản đồ địa hình chỉ đánh số cao độ cho các đường cao độ đồng mức tiêu chuẩn. Khoảng cách giữa các đường cao độ đồng mức sẽ được ghi chú rõ ở phần thông tin bản đồ và nó thường là 50 hoặc 100 mét tuỳ tỷ lệ thu phóng
Giữa các đường cao độ đồng mức tiêu chuẩn sẽ có các đường kẻ khác nhạt hơn chia nhỏ cao độ hơn nữa. Như trong hình trên giữa đường cao độ 200 mét và 300 mét là 4 đường cao độ khác chia cao độ giữa 2 đường này thành 5 khoảng nhỏ hơn tương đương mỗi khoảng là 20 mét
Hãy tưởng tượng ngọn núi là một cái bánh kem, mỗi một lát cắt cao độ sẽ cắt ngang ngọn núi theo một độ dày nhất định đều nhau
Đường cao độ đồng mức càng gần nhau thì dốc càng cao, đường cao độ đồng mức càng xa nhau thì dốc càng thoải
Trong hình khu vực dốc thoải có các đường cao độ xa nhau mình gạch màu xanh và khu vực dốc cao có các đường cao độ rất sát nhau mình gạch màu đỏ
- Khi nhìn vào bản đồ địa hình, nơi nào có khoảng cách giữa các đường cao độ đồng mức càng sát nhau thì nơi đó có dốc càng cao. Nghĩa là chỉ một khoảng cách di chuyển nhỏ đã có thay đổi lớn về cao độ. Bằng cách quan sát này chúng ta sẽ biết được nơi nào có dốc quá đứng hoặc nơi nào là vực thẳm để tránh đi vào, những nơi này thường cũng sẽ không hoặc ít có lối đi do địa hình hiểm trở
- Ngược lại nơi nào có khoảng cách giữa các đường cao độ đồng mức càng xa nhau sẽ có dốc thoải và dễ đi. Các đường mòn thường sẽ được hình thành ở các khu vực này
Đường cao độ đồng mức nhỏ dần tượng trưng cho khu vực đồi hoặc núi
Lớp cắt cao độ càng cao thì diện tích cắt được sẽ nhỏ lại nên từ đó sẽ biết được nơi đó có đồi hoặc núi. Bằng cách đọc được vị trí có đồi hoặc núi chúng ta sẽ dễ dàng xác định được điểm cần leo đến
Nhìn bản đồ núi Dinh chúng ta sẽ thấy 3 khu vực có núi cao trên 400 mét. Nghĩa là mình có thể tìm đường để chạy hoặc leo lên một trong 3 đỉnh núi này
4. Một số thông tin khác về bản đồ địa hình
- Các bản đồ địa hình thường có tỷ lệ thu phóng là 1:24.000 và bước đo cao độ là 100 mét
- Một số bản đồ địa hình đánh dấu cao độ theo màu, màu càng đậm là cao độ càng cao
- Sông, suối đổ từ núi ra biển sẽ chia cách các đường cao độ đồng mức theo hình chữ “V” ngược. bằng cách nhìn các đường này chúng ta có khả năng sẽ tìm được nguồn nước ngọt trong núi
- Bản đồ cao độ của một số quốc gia như Mỹ được cập nhật thường xuyên có dữ liệu phong phú và độ chính xác cao hơn những nơi khác
- Người dùng có thể xem bản đồ cao độ này thông qua các phần mềm trên máy tính, điện thoại thông minh, thiết bị dẫn đường GPS và đồng hồ GPS
Mình chỉ mới chơi chạy bộ địa hình, đạp xe địa hình và vài lần đi leo núi gần đây nên việc xem và đọc bản đồ địa hình còn chưa được thành thạo. Mong được sự góp ý của anh em.
