Nhà máy được xây dựng và cải tạo từ một trường học cũ, đưa vào hoạt động từ năm 2015, trên diện tích hơn 11.000 m2 thuộc xóm 3, xã Sơn Trường, huyện Hương Sơn. Dự án gồm các hạng mục: dãy nhà điều hành, phòng đặt máy móc chế biến, hệ thống chuồng nuôi thỏ giống, nhà ở cho cán bộ nhân viên...
Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Tĩnh cho biết, kinh phí xây dựng nhà máy khoảng 6 tỷ đồng. Trong đó 2,1 tỷ đồng từ ngân sách của dự án Phát triển nông thôn bền vững vì người nghèo và dự án Quản lý tổng hợp nguồn nước và phát triển đô thị liên quan đến biến đổi khí hậu tại tỉnh Hà Tĩnh (SRDP-IWMC); 3,8 tỷ đồng vốn của nhà đầu tư là Công ty cổ phần thương mại sản xuất thực phẩm Hà Nội.
Thời điểm triển khai dự án, chủ đầu tư đặt mục tiêu chế biến thịt thỏ New Zealand Rata với công suất 400.000-800.000 con một năm. Về lâu dài công ty sẽ hướng đến hỗ trợ con giống, chuyển giao kỹ thuật chăn nuôi để người dân cung cấp thỏ thương phẩm phục vụ việc chế biến của đơn vị, nâng cao thu nhập.
Thời gian đầu, vùng nguyên liệu của nhà máy có quy mô khoảng 12.000 con thỏ giống được nuôi tại hơn 1.000 hộ dân thuộc 5 huyện Hương Sơn, Vũ Quang, Thạch Hà, Lộc Hà và Kỳ Anh, với 30 nhân viên làm việc khắp các địa bàn trong tỉnh. Trung bình một ngày cơ sở sản xuất, chế biến được 500 kg sản phẩm làm từ thịt thỏ như: xúc xích, thịt thỏ hun khói và cấp đông...
Từ giữa năm 2016, nhà máy gặp khó trong việc thu mua thỏ do nhiều người dân dừng nuôi thỏ giống New Zealand Rata. Ngoài ra, mặt bằng nhà máy làm xong nhưng không thể lắp đặt dây chuyền vì thiếu nguyên liệu. Từ cuối 2017 đến nay, do thua lỗ, doanh nghiệp hoạt động cầm chừng, còn khoảng 6-7 người. Đến 2020 thì rút hết nhân sự, chỉ thuê một bảo vệ thỉnh thoảng qua lại trông coi tài sản.
Theo người dân, trước kia nuôi thỏ ngoại để bán cho Công ty, song giống thỏ này sức đề kháng kém, khó phát triển, hay bị bệnh nên chết dần. "Sau một thời gian nhận thấy giá thu mua không hợp lý, việc chăm sóc tốn nhiều chi phí mà không thu được vốn nên chúng tôi dừng hẳn", một nông dân ở xã Sơn Trường nói.
Đầu năm 2022, nhà máy không một bóng người qua lại. Cổng chính đóng, xung quanh cây cối mọc um tùm bao phủ. Bên trong các dãy phòng, nhiều thiết bị máy móc hiện đại như tủ đông, dây chuyền chế biến thịt thỏ để không, cửa bung ra. Dưới nền gạch hoa hàng nghìn bao bì, thùng xốp, túi nylon vứt tung tóe. Thấy khu đất bỏ hoang, một số hộ dân đã tận dụng vài khu vực trống phía sau nhà điều hành để nuôi gà, thỉnh thoảng lùa trâu bò vào khuôn viên chăn thả.
Bà Nguyễn Thị Mai, người được thuê trông coi nhà máy, cho hay nhận lương mỗi tháng 3 triệu đồng, song từ giữa năm 2020 đến nay, khi doanh nghiệp dừng hẳn hoạt động chế biến, kinh doanh thì không được thanh toán đầy đủ.
Tại các lần làm việc với nhà chức trách Hà Tĩnh, đại diện Công ty thương mại và sản xuất thực phẩm Hà Nội trình bày nguyên nhân phải ngừng sản xuất, bỏ hoang dự án do thị trường đầu ra hạn chế.
Ngoài ra, việc người dân dừng nuôi thỏ New Zealan Rata khiến đơn vị lâm vào cảnh thiếu nguyên liệu, phải nhập thỏ thương phẩm từ nơi khác về chế biến khiến chi phí bị đội lên nhiều lần.
Ông Lê Đức Thuận, Chủ tịch UBND xã Sơn Trường cho biết, nhà máy bỏ hoang khiến cảnh quan nhếch nhác, ảnh hưởng đến môi trường và quá trình xây dựng nông thôn mới. Xã nhiều lần đề xuất doanh nghiệp chuyển đổi sản xuất sang lĩnh vực khác hoặc thay đổi hình thức phù hợp hơn.
Theo đại diện Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Tĩnh, tại các cuộc làm việc với địa phương, nhà đầu tư xin giữ lại dự án, có thêm thời gian để tìm đầu ra, khôi phục sản xuất nhằm thu hồi vốn.
"Mô hình này khá hay, song nhà đầu tư không lường trước được khó khăn khi đi vào sản xuất thực tế. Sắp tới Sở sẽ có cuộc làm việc với đại diện nhà máy yêu cầu họ đưa ra lộ trình thích hợp; nếu không làm được cần điều chỉnh quy mô hoặc chấm dứt dự án", đại diện Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Tĩnh nói.
Bà Thang Thanh Hoa, Giám đốc Công ty thương mại và sản xuất thực phẩm Hà Nội, cho biết thời điểm nhà máy đi vào hoạt động thì địa phương xảy ra sự cố môi trường biển, người dân ít ăn hải sản nên các loại thực phẩm khác đắt hàng. Các hộ nuôi thỏ đã bán thỏ ra thị trường bên ngoài thay vì nhập cho công ty. Diễn biến này khiến nhà máy không có nguyên liệu sản xuất, phải nhập từ miền Bắc vào làm cầm chừng. Hai năm qua, dịch bệnh phức tạp nên công ty dừng hẳn hoạt động.
"Những năm theo đuổi dự án, chúng tôi có nhiều thiếu sót về quản trị, chiến lược... Thời gian tới công ty sẽ làm việc với các cơ quan tỉnh Hà Tĩnh để trình bày kế hoạch tái đầu tư, ngoài chế biến sản phẩm từ thỏ còn làm thêm thực phẩm từ hươu, lợn, gà", bà Hoa nói.