Rasputitsa là thuật ngữ chỉ hiện tượng mặt đất trở nên lầy lội, nhão nhoét khi băng tan vào mùa xuân, khiến hoạt động di chuyển trên bộ ở Nga và Ukraine trở nên khó khăn hơn rất nhiều. Ảnh hưởng của hiện tượng này thường trở nên rõ rệt nhất vào tháng 3, khi tuyết bắt đầu tan và mặt đất không còn đóng băng.
Mùa đông năm nay ở phần lớn Ukraine đang ấm áp một cách bất thường. Khi nhóm phóng viên của CNN di chuyển từ thành phố cảng phía đông Mariupol tới Zaporizhzia ở miền trung Ukraine hôm 1/2, trời bắt đầu đổ mưa, khiến tài xế không tin vào mắt mình. "Lẽ ra giờ phải là tuyết rơi", người này nói.
Tại Zaporizhzia, tuyết đang dần tan. Ngay cả vào lúc nửa đêm, khi sương mù phủ trên dòng Dnieper, nhiệt độ vẫn ở trên ngưỡng đóng băng. Mưa tuyết đã chuyển thành mưa phùn.
Các chuyên gia đang tranh luận liệu mùa đông ấm áp bất thường này có thể ảnh hưởng tới bất kỳ tính toán quân sự nào ở biên giới Nga - Ukraine hay không. Giới chức phương Tây cáo buộc Nga có ý định tấn công Ukraine, khi điều động hơn 100.000 quân cùng nhiều thiết bị quân sự ở gần biên giới. Điện Kremlin nhiều lần bác bỏ cáo buộc, cho rằng động thái điều quân của họ chỉ nhằm mục đích phòng thủ, sau khi cho rằng NATO đang có ý định triển khai các khí tài tấn công tới Ukraine.
Tuy nhiên, các quan chức Mỹ cho rằng Nga đã tập kết 70% lực lượng cần thiết cho một chiến dịch tấn công tổng lực vào Ukraine và có thể huy động đủ quân số để động binh vào giữa tháng 2. Video được chia sẻ trên mạng xã hội cho thấy ở một số nơi lực lượng Nga đang triển khai, mặt đất đã bắt đầu ngập nước và xuất hiện bùn lầy.
Dữ liệu từ Copernicus, chương trình Quan sát Trái Đất của Liên minh châu Âu (EU), cho thấy phần lớn khu vực Đông Âu có nền nhiệt cao hơn trung bình trong tháng 1. Nhiệt độ của Ukraine cao hơn 1-3 độ so với mức trung bình 30 năm qua, được cho là do tình trạng biến đổi khí hậu gây ra.
Copernicus cũng lưu ý rằng vào tháng 1, "Đông Âu phần lớn ẩm ướt hơn bình thường" và mặt đất ở Ukraine cũng nhão hơn. Điều này đồng nghĩa các tuyến đường sẽ lầy lội hơn, kém thuận lợi cho hoạt động chuyển quân.
Svitlana Krakovska, người đứng đầu Phòng thí nghiệm Khí hậu Ứng dụng tại Viện Khí tượng thủy văn Ukraine ở Kiev, không bất ngờ với điều này. "Những gì chúng ta đang thấy trong dài hạn là số ngày tuyết phủ và những đêm băng giá sẽ ít hơn. Hiện tượng khí hậu ấm lên ở đây xảy ra mạnh hơn mức trung bình toàn cầu", bà nói.
Tình báo Mỹ từng nhận định rằng Nga sẽ triển khai lực lượng thuận lợi hơn nếu nhiệt độ giảm và nền đất đóng băng. "Tổng thống Vladimir Putin sẽ phải đợi một thời gian, cho đến khi mặt đất cứng lại để lực lượng có thể di chuyển dễ dàng", Tổng thống Joe Biden nói trong cuộc họp báo tháng trước.
Tại cuộc họp báo của Lầu Năm Góc cuối tháng 1, tướng Mark Milley, chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ, nói mặt đất ở Ukraine đóng băng sẽ là "điều kiện tối ưu" cho các phương tiện bánh xích quân sự di chuyển.
Một số quan chức Mỹ nhận định Putin sẽ phải ra quyết định trước cuối tháng 3, khi Rasputitsa diễn ra.
Nhưng Dara Massicot, nhà nghiên cứu chính sách cấp cao tại tổ chức RAND Corporation ở Mỹ, nói dù mặt đất đóng băng tạo điều kiện thuận lợi cho lực lượng Nga, nó không phải yếu tố quyết định. "Cần lưu ý rằng tên lửa dẫn đường và chiến đấu cơ không bị ảnh hưởng bởi yếu tố này", Massicot nói.
Quân đội Nga đã cải thiện đáng kể năng lực tác chiến trong thập kỷ qua, theo Massicot. Lực lượng không quân có thể liên lạc và thực hiện đòn không kích tốt hơn, với đội ngũ phi công có nhiều kinh nghiệm thực chiến ở Syria.
"Quân đội Nga đã được huấn luyện quanh năm để có kinh nghiệm chiến đấu trong các điều kiện thời tiết khác nhau", Massicot nói.
Xe tăng Nga, với hàng trăm chiếc trong số đó đã được triển khai gần biên giới Ukraine, không gặp quá nhiều khó khăn với địa hình bùn lầy, dù chúng có thể di chuyển nhanh hơn trên nền đất đóng băng.
Tuy nhiên, các đơn vị xe tăng, thiết giáp còn phải phụ thuộc vào đoàn xe hậu cần, với những chiếc xe tải quân sự có thể dễ dàng bị sa lầy khi vượt địa hình. Đó là lý do Nga đã triển khai một số phương tiện như xe cứu hộ hoặc xe bắc cầu để giúp giải quyết vấn đề như vậy. Cầu phao cũng xuất hiện trên các đoàn xe lửa tới Belarus vào cuối tháng trước.
Miền đông Ukraine chủ yếu là vùng đất nông nghiệp, điều kiện lý tưởng cho xe tăng hoạt động. Nhưng khu vực biên giới phía bắc Ukraine giáp Belarus có rất nhiều đầm lầy, có thể kìm chân lực lượng tấn công nếu chúng chưa đóng băng, theo Viện Nghiên cứu Chiến tranh ở Mỹ.
Tuy nhiên, ảnh hưởng của điều kiện thời tiết nhiều hay ít sẽ phụ thuộc vào loại hình và quy mô hoạt động quân sự của Nga. Trong giai đoạn đầu của một cuộc xung đột, đòn tập kích tên lửa và không kích sẽ quan trọng hơn bộ binh.
"Tên lửa đạn đạo hoặc tên lửa hành trình dẫn đường của Nga, hay một số hệ thống pháo tầm xa, gần như không bị phụ thuộc vào thời tiết", Massicot, từng là nhà phân tích cấp cao về quân đội Nga tại Lầu Năm Góc, nói, thêm rằng mây mù cũng không ảnh hưởng tới khả năng tấn công các mục tiêu cố định như căn cứ quân sự hay sở chỉ huy.
Nga đã triển khai số lượng đáng kể tên lửa đạn đạo chiến thuật Iskander, có tầm bắn khoảng 450 km, tới gần Ukraine trong tháng trước. Những tên lửa này đặt thủ đô Kiev của Ukraine vào trong tầm đe dọa.
Điều kiện thời tiết cũng là yếu tố quan trọng trong các tính toán của Ukraine. Nếu lựa chọn hệ thống phòng thủ cơ động, họ sẽ cần thông tin tình báo trên không do Mỹ và NATO cung cấp để tập trung nguồn lực vào những điểm quan trọng nhằm cản bước tiến của Nga một khi xung đột nổ ra.
Tim Lister, nhà phân tích của CNN, nhận định điều kiện thời tiết không phải yếu tố duy nhất và lớn nhất mà Nga cân nhắc trên ván cờ Ukraine. "Tiến trình đàm phán với Mỹ và NATO về các yêu cầu an ninh của Nga có thể sẽ là yếu tố quyết định", Lister cho biết.
Xem thêm:
-Thế trận của Nga quanh Ukraine
-Ba tháng khủng hoảng Nga - Ukraine tăng nhiệt
Thanh Tâm (Theo CNN)