Het RIVM adviseert Nederlanders geen vis te eten uit de Westerschelde. De vis bevat veel te hoge concentraties PFAS: chemische stoffen die op langere termijn gezondheidsrisico's kunnen geven zoals kanker en een verzwakt immuunsysteem. De waarschuwing geldt vooral voor eigen vangst, omdat in de Westerschelde geen professionele visserij plaatsvindt.
Dat advies brengt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu vandaag naar buiten. Het instituut onderzocht vissen en schaal- en schelpdieren uit de hele Westerschelde, van Bath in het oosten tot Vlissingen in het westelijke deel.
Vooral in de vissoorten zeebaars en bot wordt een hoge concentratie chemische stoffen aangetroffen. Het RIVM berekende dat een volwassen man van 70 kilo bij 331 gram zeebaars of 356 gram bot al meer PFAS binnenkrijgt dan waar zo'n persoon in een heel jaar aan blootgesteld zou mogen worden. Voor garnalen geldt 353 gram.
Kanker en leverschade
Voor spiering bereik je die grens al bij 534 gram; voor wijting is het 1067 gram. Ook de Zeeuwse lekkernijen oesters (anderhalve kilo) en mosselen (1200 gram) kun je beter niet uit de Westerschelde eten. Alleen de eetbare plant lamsoor kan uit dit gebied veilig gegeten worden.
Van een enkele portie zal je niet meteen ziek worden, aldus de onderzoekers. Maar deze stoffen bouwen zich op in het menselijk lichaam, dus wie vaak vis eet uit de Westerschelde zal meer schadelijke stoffen in het lichaam hebben. Dit geeft op de langere termijn gezondheidsrisico's, zoals kanker en leverschade. Ook kan het immuunsysteem verzwakt raken.
Wat zijn PFAS?
PFAS is een verzamelnaam voor ruim 6000 verschillende, door de mens gemaakte, chemische stoffen. Ze zijn biologisch nauwelijks afbreekbaar en worden daarom ook wel 'forever chemicals' genoemd, eeuwige chemicaliën. Het RIVM waarschuwt voor deze stoffen: ze verspreiden makkelijk in water, grond en lucht. Iedereen krijgt ze binnen. PFAS hopen zich op in het menselijk lichaam, dieren en planten.
Op langere termijn kan gezondheidsschade optreden, zoals kanker, leverschade en een verhoogd cholesterol. Ook kan het immuunsysteem aangetast worden. Van ongeboren kinderen kan het de ontwikkeling afremmen.
Dagelijks leven
PFAS zijn onvermijdelijk in ons leven: ze zitten onder meer in waterafstotende (sport)kleding, de antiaanbaklaag in pannen, plastic verpakkingen van levensmiddelen, schoonmaakmiddelen en meubels.
De productie van de meest schadelijke stoffen PFOS en PFOA werden begin deze eeuw stopgezet, en vervangen door nieuwe soorten zoals GenX.
Sowieso krijgen Nederlanders volgens het RIVM al te veel PFAS binnen: tussen 6,3 en 21 nanogram per kilo lichaamsgewicht per week, vooral via drinkwater en voeding. De maximale grens ligt volgens het instituut op 4,4 nanogram.
Deze chemische stoffen zijn zodanig verweven met ons dagelijks leven, dat er niet aan te ontkomen valt (zie kader hierboven). Ze zijn nauwelijks biologisch afbreekbaar en verspreiden zich makkelijk. PFAS komt overal ter wereld voor in de lucht, water en de grond. Alle levende organismen hebben het in hun lichaam.
Illegale lozingen
De Westerschelde is in het bijzonder vervuild geraakt door de chemische fabriek van chemieconcern 3M. Die staat iets ten westen van Antwerpen in (het Belgische) Zwijndrecht. De fabriek produceerde tot 2000 PFOS, een zeer schadelijk type uit de 'PFAS-familie' dat sindsdien verboden is. In augustus 2021 werd bovendien bekend dat de fabriek langdurig de giftige stof FBSA (ook een PFAS-verbinding) illegaal in de natuur loosde. Dat kwam terecht in de Westerschelde.
De Nederlandse regering lobbyt samen met Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen voor een verbod op PFAS in niet-essentiële toepassingen. Voor levensmiddelen wil de regering op Europees niveau een maximale grens afspreken.
Het RIVM is bezig meer gegevens te verzamelen over de aanwezigheid van deze stoffen in onze natuur, wateren, bodem en lucht. Ook probeert het instituut in kaart te brengen welke gezondheidsrisico's op langere termijn dreigen.
