Tổng thống Volodymyr Zelensky trong cuộc phỏng vấn cuối tháng 7 tuyên bố các tổ hợp Pháo Phản lực Cơ động Cao (HIMARS) mà Washington viện trợ cho Kiev đang thay đổi cục diện xung đột giữa Ukraine và Nga.
Hệ thống vũ khí hiện đại của Mỹ đã bắn trúng hàng chục mục tiêu quan trọng của Nga trên chiến trường, như các sở chỉ huy hay kho đạn. Nó cũng được sử dụng để tập kích những cây cầu trọng yếu ở thành phố Kherson, nơi quân đội Ukraine đang phát động chiến dịch phản công Nga nhằm giành lại lãnh thổ.
HIMARS là hệ thống pháo phản lực hạng nặng có thể bắn liên tiếp 6 rocket dẫn đường độ chính xác cao. Khi sử dụng đạn M31 mang đầu đạn nổ mạnh đa dụng nặng 90 kg, HIMARS có tầm bắn 80 km, gấp đôi tầm bắn các loại lựu pháo mà Washington đã viện trợ Kiev trước đây.
HIMARS cũng có thể khai hỏa tên lửa chiến thuật lục quân (ATACMS) có tầm bắn lên đến 300 km. Tuy nhiên, Mỹ chưa cung cấp cho Ukraine loại tên lửa này, do lo ngại chúng được sử dụng để tấn công các mục tiêu trên lãnh thổ Nga, khiến khủng hoảng leo thang.
Tầm bắn 80 km của đạn M31 gần bằng với hỏa tiễn Smerch của Nga, nhưng nhờ cơ chế dẫn đường bằng GPS, pháo HIMARS có thể nhắm mục tiêu chính xác hơn rất nhiều.
Theo Phillips O'Brien, giáo sư nghiên cứu chiến lược tại Đại học St. Andrews, Scotland, Ukraine bắt đầu sử dụng pháo HIMARS từ cuối tháng 6. Chúng ban đầu được triển khai để nhắm vào các mục tiêu cố định và sở chỉ huy lực lượng Nga, thay vì đội hình di động.
"Nó đã được sử dụng trên khắp mặt trận ở miền đông Ukraine, tấn công vào các kho đạn phía sau chiến tuyến của Nga khoảng 50 km", ông nói.
Tuy nhiên, giáo sư O'Brien thêm rằng Ukraine giờ đây có thể đã bắt đầu sử dụng HIMARS để nhắm vào đội hình bộ binh Nga trong các doanh trại và sở chỉ huy.
Kiev tuyên bố một cuộc tập kích tầm xa vào thành phố Lysychansk, tỉnh Lugansk, đã khiến Nga tổn thất 100 binh sĩ. Một cuộc tấn công khác vào trụ sở của nhóm lính đánh thuê Wagner ở Popasna, Lugansk cũng khiến 100 thành viên của nhóm này thiệt mạng.
Theo giáo sư O'Brien, cả hai cuộc tập kích dường như đều sử dụng pháo phản lực HIMARS. Moskva không bình luận về thông tin trên.
Mỹ được cho là đã chuyển 16 hệ thống HIMARS tới Ukraine như một phần của gói hỗ trợ an ninh trị giá 9 tỷ USD.
Hồi giữa tháng 7, quân đội Ukraine đã triển khai HIMARS để bắn phá các cây cầu bắc qua sông Dnipro nối thành phố Kherson với vùng lãnh thổ rộng lớn ở miền nam mà Nga đang kiểm soát. Giới chức phương Tây ước tính Nga điều động khoảng 20.000 quân ở trong và xung quanh Kherson.
"Người Nga đổ quân vào Kherson để cố gắng bảo vệ nó", giáo sư O'Brien nói. "Các cuộc tấn công bằng HIMARS khiến nỗ lực tiếp tế cho lực lượng đồn trú ở thành phố trở nên khó khăn hơn".
Đến giữa tháng 8, lực lượng Ukraine đã phá hủy hơn 100 mục tiêu có giá trị cao của Nga bằng pháo HIMARS, theo ước tính từ quân đội Mỹ.
"HIMARS giúp cắt đứt các tuyến hậu cần, điều biến chúng trở thành loại vũ khí quan trọng", ông O'Brien đánh giá. "Nó mang đến cho quân đội Ukraine một chiến lược mới là bào mòn nguồn lực của Nga cho đến khi họ không thể chịu đựng được nữa, làm cạn kiệt dự trữ đạn và khiến đối phương dần suy yếu".
"Việc chuyển pháo HIMARS cho Ukraine có ý nghĩa rất quan trọng", George Barros, chuyên gia phân tích tại Viện Nghiên cứu Chiến tranh, Mỹ, nhận xét. "Nó thay đổi khá nhiều tình hình chiến trường và thực sự cho thấy rằng viện trợ của phương Tây đối với Ukraine không phải chỉ là trên giấy hay tượng trưng".
HIMARS "đã mang lại cho Ukraine khả năng thay đổi hoàn toàn động lực và hướng đi của cuộc chiến", Ben Hodges, cựu chỉ huy lực lượng Mỹ ở châu Âu, đánh giá.
Ông cho biết HIMARS đã loại bỏ hầu như mọi lợi thế về quân số cũng như hỏa lực của Nga trước Ukraine.
"Bạn không cần phải bắn ra hàng trăm viên đạn pháo để đạt được hiệu quả như một rocket khai hỏa từ HIMARS", Hodges nói. "Tôi cho rằng hiệu quả tác chiến mà Ukraine đang đạt được là vượt trội so với Nga".
"HIMARS và các vũ khí tầm xa khác đã mang lại cho Ukraine khả năng tấn công những mục tiêu mà người Nga vốn cho là an toàn", Hodges giải thích. Hàng nghìn khẩu pháo của Nga trên tiền tuyến vẫn cần được tiếp đạn, vì thế, để tránh hỏa lực từ HIMARS, Moskva chỉ có thể chuyển các kho đạn đến một khoảng cách nhất định, không quá xa so với chiến trường.
"Giờ đây, các xe tải Nga vừa phải chở nặng, vừa phải di chuyển quãng đường xa hơn. Nga đã mất khoảng 1.000 xe tải quân sự trong chiến dịch của mình. Kết quả là số lượng pháo và tên lửa mà Nga khai hỏa đã giảm đáng kể", Hodges cho hay.
Theo tiến sĩ William LaPlante, quan chức phụ trách mua sắm vũ khí thuộc Bộ Quốc phòng Mỹ, điểm gây ấn tượng của HIMARS không nằm ở công nghệ tinh vi mà đến từ cách sử dụng đơn giản.
"Chỉ cần ba người vận hành là có thể điều khiển toàn bộ tổ hợp", ông nói. "Họ có thể làm chủ chúng chỉ sau một tuần làm quen. Chúng đáng tin cậy và ngay cả những người lính Ukraine 18 tuổi cũng sử dụng được".
Dù vậy, tiến sĩ Marina Miron, chuyên gia về xung đột tại Đại học Hoàng gia London, cho rằng tác động của HIMARS có thể đang bị phóng đại.
"HIMARS rất chính xác khi được sử dụng để tấn công mục tiêu cố định", bà nói. "Nhưng nó không quá hiệu quả với các mục tiêu di động như binh lính, vì thế nó không thể đẩy lùi các cuộc tiến công".
Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Oleksii Reznikov cho biết Kiev cần thêm 50 hệ thống HIMARS để ngăn chặn đà tiến của lực lượng Nga và 100 tổ hợp nữa để thực hiện một chiến dịch phản công thành công.
Tuy nhiên, theo giáo sư O'Brien, việc cung cấp các loại đạn dùng cho HIMARS quan trọng hơn so với tăng số lượng pháo.
"Sở hữu khoảng 16 tổ hợp HIMARS là đã đủ nếu họ có hàng tấn đạn. Nhưng các nhà sản xuất Mỹ đang phải chịu rất nhiều áp lực để đáp ứng đủ nguồn cung về đạn M31", ông lưu ý.
Những tổ hợp HIMARS mà Ukraine đang sở hữu đã phát huy hiệu quả lớn đến mức Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergey Shoigu đã ra lệnh cho các lực lượng dốc toàn lực tìm kiếm và tiêu diệt loại vũ khí này khi chúng được phương Tây chuyển giao cho Ukraine, tiến sĩ Miron.
Quân đội Nga nhiều lần tuyên bố đã phá hủy một số bệ phóng và khoảng 100 đầu đạn của HIMARS, nhưng không đưa ra bằng chứng. Trong khi đó, Bộ Quốc phòng Ukraine thừa nhận đã chế tạo nhiều mô hình HIMARS bằng gỗ để đánh lừa máy bay trinh sát Nga, khiến đối phương thực hiện những cuộc tập kích vào mục tiêu giả.
"Người Nga có vẻ không giỏi trong việc chống lại HIMARS", giáo sư O'Brien nói. "Vì không thể điều khiển máy bay một cách an toàn qua các khu vực chiến sự, nên họ rất khó phát hiện ra chúng từ trên không. Và cũng rất khó bắn trả HIMARS sau khi chúng khai hỏa, bởi chúng có thể di chuyển gần như ngay lập tức với vận tốc gần 90 km/h".
Vũ Hoàng (Theo CBS News, BBC, CNBC)