De toan fan Henk van der Veer: "De lange skadúw fan ’e Tweede Weareldoarlòch"

Foarge week saterdachmiddach was ik in Amsterdam bij de anbieding fan ut indrukwekkende boek 'En toch willen we liever hier blijven', fan Tjitte de Vries over syn Joadse family fan moekes kant.

Over Lyia Landau. De moeke fan Tjitte. Sij overleefde de oarlòch en allienech ut ferhaal dat Lyia tidens un razzia in un floerkleed wikkelde wurdde om har te ferbergen foar de Dútsers is amper foar te stellen. Heftech.

Foarege week liep ik deur deselde straat, de Plantage Franschelaan, teugenwoardech de Henri Pololaklaan, dêr't Lyia oait met har ouders woande. Dat maakte indruk, op ut plak anwezech te wezen dêr't ut gebeurde. Súver beklemmend, selfs op un prachtege novembersaterdach in 2022.

Unselde gefoël had ik oulopen woënsdachavend in de tún fan wat nou ut Fries Scheepvaart Museum in Sneek is. Dêr speulde sich op 16 november 1943 un drama ou, toen de Sicherheitsdienst an ut Kleinsaan 18 de woaning fan de fersetsfamily Lever binnenfiel. Om ferfòlgens leden fan de fersetsgroep en Joadse onderdúkers op te pakken.

We waren dêr foarge week in dy tún en ut museum om te siën naar de indrukwekkende teatrale foarstelling 'Door het donker'. Na ouloop waren un antal nakommelingen fan Meta Lever en de family Faber behoarlek emosjoneard.

Ik praatte na de foarstelling met de skriëver fan ut skript Peter Sijbenga. Peter fertolkte heel moai wat hij met ut stuk foar ogen had. "Wêr ik met dit stuk andacht foar frage wil is dat oarlòch nyt ut ferhaal is fan goëd en kwaad, teugenover elkaar. Ut is krekt ut ferhaal fan goëd en kwaad in un bizarre samenloop fan omstandechheden dy't overal deur heen strome", fertelde Peter. Fersetsminsen waren nyt heldhaftech, dat learde meester Oppewal, self op kòp en oaren in ut ferset, mij oait.

De fraach fan de moeke in ut stuk dy't ut públyk en mij fraagt: 'Ben je dan geen idioot die niks doet, in zo'n situatie?' Dat maakt ut allemaal un stuk minder makkelek om te beantwoarden wat 'goëd' en 'ferkeard' was'.

Oulopen frijdach wurdde in Dokkum de biografy fan de fersetsman Pieter Gerk Oberman presenteard. In dat boek gaat auteur Hessel de Walle ok op soek naar antwoarden op fragen fan wat 'goëd' en 'fout' was.

Inderdaad de Tweede Weareldoarlòch het un lange skadúw. Of is ut wat un Joadse frou antwoardde toen iemand teugen har sei 'begin je nu alweer over die rotoorlog'.

Dat antwoard is: 'Pardon het was niet gisteren, het is vandaag'."