Direct naar artikelinhoud
AchtergrondOorlog in Oekraïne

Ook Russen maken zich zorgen om vrijgelaten criminelen

Russische reservisten tijdens een ceremonie op 2 december 2022 voor vertrek naar het front.Beeld AP

De oorlog tegen Oekraïne leidt volgens Russische mensenrechtenorganisaties tot een toename van de misdaad en een cultuur van straffeloosheid in Rusland. Vooral het vrijlaten van criminelen die bereid zijn in Oekraïne te vechten in ruil voor gratie is reden tot zorgen.

Sinds het begin van wat de Russische autoriteiten nog steeds de ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne noemen is het aantal misdrijven met vuurwapens en explosieven met 30 procent gestegen volgens cijfers van het Russische ministerie van Binnenlandse Zaken. De stijging doet zich vooral voor in de provincies Koersk en Belgorod, langs de grens met Oekraïne.

De verklaring is volgens onafhankelijke Russische media vermoedelijk het opduiken van illegale wapens uit het oorlogsgebied. Een deel daarvan wordt tegen de regels in meegenomen door militairen die van het front terugkeren, maar er is ook een levendige handel in wapens vanuit de door Rusland geannexeerde bezette gebieden in het oosten van Oekraïne. De controle daarop is vrijwel nihil doordat de grens is verdwenen.

Russische mensenrechtenorganisaties maken zich ook zorgen over het effect van het rekruteren van gevangenen uit de Russische strafkampen door het beruchte huurlingenleger Wagner en de reguliere Russische strijdkrachten. Gevangenen die zich aanmelden voor de strijd in Oekraïne krijgen naast een maandelijks bedrag ook de belofte dat hun straf na een half jaar dienst zal worden kwijtgescholden.

Paniek

Maar het ligt voor de hand dat sommige rekruten uit de strafkampen zullen proberen de benen te nemen, zodat ze niet naar het front worden gestuurd. Onlangs zaaide een man paniek in de plaats Novosjachtinsk in de regio Rostov nadat hij met een kalasjnikov het vuur opende op een politiepatrouille. Volgens het staatspersbureau Tass bleek het te gaan om een voormalige gevangene uit een strafkamp die door Wagner was gerekruteerd voor de strijd in Oekraïne.

De vraag is ook wat er zal gebeuren als de eerste golf strafkamprekruten, onder wie mensen die wegens moord of verkrachting zijn veroordeeld, over enkele maanden terugkeert van het front. Hoeveel gevangenen Wagner en het Russische ministerie van Defensie uit de strafkolonies hebben geronseld is onduidelijk, maar volgens de site Mediazona gaat het waarschijnlijk om ruim twintigduizend man.

Dat leidt Mediazona af uit cijfers van het Russische gevangeniswezen Fsin. Daaruit blijkt dat de gevangenispopulatie over september en oktober opeens met 23.000 man is gedaald, van 348.000 naar 325.000 zielen. Zo’n spectaculaire daling doet zich normaal alleen voor bij een landelijke amnestie, maar daarvan is geen sprake geweest. De enige verklaring is volgens Mediazona de rekruteringscampagne van Wagner en het Russische leger.

Navalny

Die zijn sinds kort druk bezig met een nieuwe ronde van bezoeken aan strafkampen om gevangenen over te halen zich aan te melden voor de oorlog tegen Oekraïne. Een van de kampen die zij aandeden is het beruchte strafkamp in Melechovo, waar oppositieleider Aleksej Navalny vastzit. Daar zouden zij zeker 75 rekruten hebben geworven. Bij een eerdere ronde in september zou Wagner er al 150 man hebben opgehaald.

Olga Romanova, het hoofd van de actiegroep Roes Sidjasjtsjaja (Rusland achter de tralies), maakt zich zorgen over het effect van de cultuur van straffeloosheid die er heerst als het om Wagner gaat. Zij schat op basis van meldingen van familieleden van gerekruteerde gevangenen dat het huurlingenleger al zeker veertig vrijgelaten gevangenen executeerde wegens een poging te deserteren. Familieleden die probeerden te achterhalen wat er met hen was gebeurd, kregen te horen dat zij er beter aan deden ‘niet verder te zoeken’.

Hoewel er volgens haar voldoende bewijzen tegen het huurlingenleger zijn – Wagnerbaas Jevgeni Prigozjin maakt er geen geheim van dat mogelijke deserteurs meteen de kogel krijgen – doet de overheid niets. ‘Als je een kip steelt, krijg je in Rusland straf, maar als het om dergelijke buitenrechtelijke executies gaat, heerst er volstrekte straffeloosheid’, vatte Romanova de situatie samen.

‘Vrijwilligers’

Wagner maakt volgens haar ook gebruik van containers waar rekruten, die zich niet aan de strenge interne regels hebben gehouden, worden ‘heropgevoed’. In de praktijk komt dat neer op martelingen, soms met fatale afloop.

Officieel zouden de gevangenisautoriteiten op de hoogte moeten worden gehouden van wat er met de rekruten uit hun strafkolonies is gebeurd, maar volgens Romanova gebeurt dat niet. Volgens haar krijgt Wagner alle papieren van de ‘vrijwilligers’ mee, zodat het lijkt alsof ze er nooit gevangen hebben gezeten.