75 jaar Social Work in Oost-Nederland: ‘Nog steeds opereert Saxion vanuit een maatschappelijke behoefte’
Het is een indrukwekkend jubileum: het 75-jarig bestaan van de opleiding Social Work van Saxion (en voorgangers). Ria Jaspers blikt in dit artikel niet alleen terug op de geschiedenis van de opleiding en het sociaal werk in Twente, maar kijkt ook vooruit. “Ik zie een nieuwe generatie met jongeren die zinvol werk willen doen. Die welzijn voorop zetten. Zij zijn de professionals die we nodig hebben voor de toekomst.”
In november stond de Academie Mens en Maatschappij van Saxion stil bij het 75-jarig bestaan van het sociaal werk in Oost-Nederland, in een goedgevulde Grote Kerk in Enschede. “Het was een mooie middag,” vertelt Ria Jaspers, manager Kennisnetwerk Social Work, “met collega’s, oud-collega’s, studenten en contacten uit het werkveld. We hebben gedeeld en gevierd wat we bereikt hebben, maar samen ook gekeken naar de toekomst van ons vak.”
Gebombardeerd Hengelo
Om die toekomst stevig vorm te kunnen geven, is een blik over de schouder altijd waardevol. Want hoe kreeg het sociaal werk in Twente voet aan de grond? Hoe kon het vakgebied zich verder ontwikkelen en welke rol speelde het Saxion-onderwijs daarin? “Ons vak is al meer dan honderd jaar oud. De eerste opleiding startte voor de Tweede Wereldoorlog, in Amsterdam,” vertelt Ria. “Het einde van de oorlog zorgde bij ons in het oosten van het land voor een start van het sociaal werk. De nood was hoog in Twente. In het gebombardeerde Hengelo moest wederopbouw plaatsvinden. Veel inwoners waren getraumatiseerd. Net als anderen, die beschadigd terugkwamen uit de concentratiekampen. En er waren mensen die aan de verkeerde kant van de oorlog hadden gestaan. Kortom, er lag een groot maatschappelijk vraagstuk, waarin mensen een persoonlijke en gezamenlijke uitdaging hadden om hun leven weer op te pakken.”
De nood was hoog in Twente. In het gebombardeerde Hengelo moest wederopbouw plaatsvinden. Veel inwoners waren getraumatiseerd.
Vervlechting
De directe vraag vanuit de samenleving zorgde in Hengelo in 1946 voor de start van een opleiding maatschappelijk werk, een gemeentelijk initiatief. In dat jaar ontstond ook de landelijke beroepsvereniging. Enschede volgde enkele jaren later, in 1953 met een Rooms-Katholieke opleidingsvariant. “Nederland was in die tijd natuurlijk nog sterk verzuild. Zo kwamen er twee opleidingen met een verschillend karakter. Hengelo had een algemene variant, met een humanistische signatuur. De Rooms-Katholieke kerk streefde naar eigen scholen voor Maatschappelijk Werk en zo ontstond in Enschede de RK-opleiding. Uiteindelijk raakten de opleidingen vervlochten en vormden ze het fundament van de huidige Saxion-opleiding Social Work.”
Van democratisering naar professionalisering
Het is een verhaal van zevenmijlslaarzen door een rijke en interessante geschiedenis, die zich in de periode 1960-1975 kenmerkte door democratisering. De industrialisatie en welvaartsgroei zetten door. In de jaren zestig werd Twente geconfronteerd met het ineenstorten van de textiel- en de neergang van de metaalindustrie. Het had enorme sociale gevolgen voor de regio. Door wetgeving en sociale zekerheid namen het welzijnsbeleid en -werk een grote vlucht. Studenten namen sociale vraagstukken en actie de academie in. Er ontstond meer samenhang en professionalisering in de periode 1975-1990, met de komst van de Hogeschool Oost-Nederland en de Hogeschool Enschede. Een ontwikkeling die voortgezet werd door aanvullende fusies met Rijkshogeschool IJselland, waaruit Saxion ontstond. De fase van 1990-2015 kenmerkte zich voor Social Work door meer landelijke opleidingskaders, kwaliteitszorg, internationale samenwerking en de komst van de master Health Care and Social Work.
Ria Jaspers: “Wat ontstond uit liefdadigheid en kerkelijke zorg, heeft ons uiteindelijk gebracht op de plek waar we nu staan. Want nog steeds opereert Saxion met Social Work vanuit een maatschappelijke behoefte."
Maatschappelijke behoefte
“Het is mooi om te zien hoe maatschappelijke ontwikkelingen en de formalisering en professionalisering van opleiding en vakgebied de afgelopen decennia hand in hand zijn gegaan,” vindt Ria. “Wat ontstond uit liefdadigheid en kerkelijke zorg, heeft ons uiteindelijk gebracht op de plek waar we nu staan. Want nog steeds opereert Saxion met Social Work vanuit een maatschappelijke behoefte. Dat vind ik zo interessant. We hebben andere uitdagingen dan die naoorlogse maatschappij van 1946, maar ook nu staat er grote spanning op de samenleving.”
Complexere samenleving
Waar staan we nu, als we onze blik op het heden en de toekomst richten? “Het sociaal domein maakt een enorme transformatie door. Vanaf 2015 heeft de overheid met wetgeving veel verantwoordelijkheden en taken lokaal neergelegd. Dat zorgt voor grote uitdagingen. De samenleving wordt complexer, de kloof tussen arm en rijk, zieke en gezonde mensen neemt toe. Tegelijkertijd is er schaarste op de arbeidsmarkt. In de breedte, maar ook in ons vakgebied. De vraag is: hoe maken we de opleiding en ons vak toekomstbestendig en daarmee duurzaam? Daar stonden verschillende sprekers, waaronder onze lector Margriet Braun en Leonie le Sage (Hogeschool Rotterdam, red.) tijdens de jubileumbijeenkomst dan ook bij stil.”
Hier in het oosten hebben we van oudsher een vorm van noaberschap: mensen met het hart op de goede plek, die voor elkaar zorgen. Dat netwerk is en blijft belangrijk.
Noaberschap
Is er hoop? Perspectief? “ Zeker. Op veel manieren. Zo richten we ons in onderzoek meer op kennisontwikkeling, die zijn weg weer vindt in onderwijs en de praktijk. Want kennis helpt ons om de goede keuzes te maken over wat je wel en niet doet. Technologie kan ons helpen een deel van het werk te ondersteunen en behapbaar te houden.” Zeker in de huidige netwerksamenleving, waarin hulp en ondersteuning vanuit ideologische zuilen en de vanzelfsprekende familiebanden heeft plaatsgemaakt voor een andere manier van samenleven, aldus Ria: “Hier in het oosten hebben we van oudsher een vorm van noaberschap: mensen met het hart op de goede plek, die voor elkaar zorgen. Dat netwerk is en blijft belangrijk. Nu zorgen kinderen of kerken niet meer als vanzelfsprekend voor je, maar zijn het bijvoorbeeld buren of vrijwilligers die nog betekenisvol willen zijn. Dat netwerk van noaberschap moet ons als professionals blijven ondersteunen.”
Van 'zorgen voor' naar 'zorgen met'
Nog steeds draait de kern van social work om het leven van iedereen beter te maken, zegt Ria: “Om mensen te ondersteunen die dreigen uit te vallen of die, soms tijdelijk, niet mee kunnen doen. We helpen hen het leven weer op orde te krijgen, waardoor ze weer verder kunnen. Soms met blijvende ondersteuning. Er is wel het nodige veranderd. De focus is verschoven van ‘zorgen voor’ via ‘zorgen dat’ naar ‘zorgen mét’. We nemen zo min mogelijk over, laten de regie bij de hulpvrager, vragen nadrukkelijk wat en hoeveel iemand aan ondersteuning nodig heeft. Niet meer vanuit opgelegde religieuze of ideologische normen. Vroeger zeiden we: ‘Ik weet wel wat goed voor jou is, wat jij nodigt hebt.’ Nu kijken we wat iemand zelf zinvol vindt. Bijvoorbeeld aan dagbesteding en contact. We focussen op de regie en de kracht van de hulpvrager en iemands netwerk. Dat is een groot verschil met hoe het was, ook in hoe we professionals opleiden en bijscholen.”
Brede blik blijft belangrijk
Social Work ontwikkelde zich vanuit verschillende varianten en specialisaties uiteindelijk weer tot één kernopleiding. Een brede opleiding, van waaruit studenten kunnen kiezen waar ze hun toegevoegde waarde zien. “Die brede, integrale blik is belangrijk,” vindt Ria. “Juist door de uitdagingen in de samenleving. Werken met jongeren in multi problem-gezinnen is iets anders dan het begeleiden van mensen in een leefgroep, met een meervoudige handicap. We vinden het belangrijk dat studenten vanuit een brede kennisbasis ontdekken waar ze zich in willen specialiseren, hoe ze hun kennis willen verdiepen, op welke vlakken ze hun talent en zingeving ontdekken. Ik zie een nieuwe generatie met jongeren die zinvol werk willen doen, bewust nadenken waar zij hun eigen meerwaarde zien, die welzijn vaak belangrijker vinden dan materiële welvaart.”
Fotografie: Thomas Busschers
'We zien het als onze manier om de wereld elke dag een klein beetje beter te maken'
"Als academie Mens & Maatschappij vinden we het belangrijk om bij te dragen aan een humane, rechtvaardige en inclusieve samenleving. Dat is ook onze ambitie," zegt academiedirecteur Arjan Zemann.
"Autonomie en kwaliteit van leven voor iedereen zijn daarin essentieel. Het is mooi om te beseffen dat vele betrokken collega's en oud-collega's hier al 75 jaar invulling aan geven, met onderwijs en onderzoek. Sinds die tijd zijn duizenden studenten afgestudeerd. Elke dag leveren zij een bijdrage aan die ambitie. Zo hebben we, letterlijk met elkaar, toekomst geschreven. En dat is precies onze bedoeling: positieve impact maken op de maatschappij en de regio Oost-Nederland.
Sociaal Werk heeft een unieke en een belangrijke positie in de maatschappij. Als kennisinstituut zijn we al 75 jaar zichtbaar, door voorop te lopen bij de ontwikkeling van sociaal werk als vak en als beroep. Ons onderwijs en onderzoek zijn hierbij cruciaal: vooruitstrevend en vernieuwend. We zijn specialistisch én generalistisch, vanuit de solide basis van Sociaal Werk. We zien het als onze manier om de wereld elke dag een klein beetje beter te maken."