Heb jij ook een kerststal opgezet? Alles over Jozef, Maria, het kindje Jezus, de herders en de wijzen
Hoewel we danig selectief zijn bij het kiezen van gasten die met de feestdagen bij ons thuis mogen aanschuiven, vinden we het vanzelfsprekend dat Jozef, Maria en hun kindje Jezus eind december bij ons intrekken.
Hoewel we danig selectief zijn bij het kiezen van gasten die met de feestdagen bij ons thuis mogen aanschuiven, vinden we het vanzelfsprekend dat Jozef, Maria en hun kindje Jezus eind december bij ons intrekken.
Noem het gerust een bijzonder feestje. De kerstgroep bestaat 800 jaar. Acht eeuwen geleden kwam Franciscus van Assisi op het idee om de karakters uit het kerstverhaal in een afgelegen grot in beeld te brengen. Zo kreeg iedereen die niet kon lezen tóch een indruk van het wonder in de stal van Bethlehem. Waarna de heilige familie met kerst jaarlijks bij ons op visite komt. Met os en ezel en al.
Vergeet je hoogtevrees. Je moet een beetje klauteren over smalle bergpaadjes. Maar dan kom je ook bij een bijzondere grot, bij het Italiaanse Greccio. Daar, een eind van de bewoonde wereld, ontstond de traditie van de kerststal. Het idee was van Franciscus van Assisi (1181-1226), die daar in de buurt in een klooster woonde.
Grot bij Greccio
Bij een reis naar Bethlehem had hij de plek gezien waar Jezus ter wereld was gekomen. De grot bij Greccio leek erop. Zó bedacht hij het idee om het kerstverhaal daar als een toneelstuk tot leven te brengen. Dus: het decor van een stal, met een voederbak als kribbe. Vrijwilligers uit het dorp speelden de rol van Maria en Jozef, ze legden een baby uit de buurt in de kribbe en bij boeren in de buurt leende Franciscus schapen, een os en een ezel.
Een flink kampvuur zette het kerstspel in het licht, zodat er uit de hele regio belangstellenden op af kwamen. Franciscus vertelde de toegestroomde menigte het kerstverhaal. Onder de sterrenhemel belichtte hij de geschiedenis over het bijzondere kind dat niet in een paleis ter wereld kwam, maar tussen arme herders en andere doodgewone mensen. De engel die de blijde boodschap als levend geboortekaartje aankondigde, kreeg een plek in de nok van de stal. En op een afstandje kwamen de koningen Caspar, Balthasar en Melchior met hun kameel aanlopen. Hun handen vol met kraampresentjes.
Toneelstuk
Dat sprak het volk aan. Een bijzonder verhaal van solidariteit en hoop in de vorm van een toneelstuk, was iets totaal nieuws, in die tijd. Omdat vrijwel niemand toen kon lezen, opende deze vertelvorm voor veel mensen onbekende deuren. Dus dat vertelde zich gauw rond. In de jaren daarna werd het kerstverhaal daarom overal in een toneelversie uitgevoerd. Later kwam de variant daarop: de kerststal in beeldvorm, met figuren van hout en gips. Eerst in kerken en kloosters en vanaf het einde van de achttiende eeuw ook in huiskamers.
Neem een kijkje bij de kerstafdeling van een willekeurig tuincentrum en je ziet hoe de kerststal is ingeburgerd. Inmiddels zijn er in ons land verenigingen van kerststalvrienden, clubs van kerstbeeldenverzamelaars en jaarlijks vele tentoonstellingen van hun verzamelde werk. En hoewel we danig selectief zijn bij het kiezen van gasten die met de feestdagen bij ons thuis mogen aanschuiven, vinden we het vanzelfsprekend dat Jozef, Maria en hun kindje Jezus eind december bij ons intrekken. En die halve veestapel in hun kielzog? Ook geen probleem, kom maar binnen.
De hoofdpersonen in de stal
Jozef
Hij is timmerman en de verloofde van Maria. Eigenlijk wilde hij de verkering met haar uitmaken, toen hij hoorde dat ze zwanger was. Hij had haar met geen vinger aangeraakt! Dan kon de kleine toch niet zijn kind zijn? In een droom kreeg hij de opdracht om bij zijn vriendin te blijven en haar te helpen bij het grootbrengen van de baby. In de kerststal draagt Jozef vaak een lantaarn met een brandende kaars. Dat zijn symbolen die verwijzen naar Jezus als het licht en Jozef als beschermer van dat licht.
Maria
De moeder van Jezus. En toch maagd, want Gods wegen zijn ondoorgrondelijk. Let op haar zorgelijke gezicht, bij menige kerstgroep. Begrijpelijk, want ze heeft een zware bevalling achter de rug. In veel stalletjes knielt ze naast haar kind: een houding van respect en zorg. Meestal wordt ze afgebeeld in de kleuren rood, wit en blauw, die staan voor reinheid, goddelijkheid en trouw. Voor katholieken is zij de milde, begripvolle moeder. Herman Finkers bidt liever tot Maria dan tot God, dichtte hij.
Want de Heer is heel goed
maar ook onverbiddelijk
Hij reinigt met bloed,
maar zij snapt onmiddellijk
dat een vlek niet zo erg niet is
als hij soms schijnt.
En met een dertig graden wasje
vaak al verdwijnt
Het kindje Jezus
Het middelpunt van de kerststal. Symbool van hoop en verwachtingen. Opvallend vaak is de Jezus die we van de beelden kennen vaak veel ouder dan een pasgeboren baby. Meestal kijken gipsen Jezusjes je al met peuterachtige wijsheid aan. Artistieke vrijheid? Of de haastige volwassenwording van een goddelijk kind? Let op: het beeld van Jezus komt volgens goed gebruik pas in de kerstnacht in de stal. Eerst moet hij geboren worden, zie je!
De herders
In die tijd waren de herders het uitschot, de daklozen, de kansarmen. Dat de zoon van God juist bij dit zootje ongeregeld ter wereld kwam, was een teken dat het hart van de schepper juist bij de sociaal zwakken lag. Want opeens waren zij eregasten bij deze koninklijke kraamvisite. Zingend en fluitend kwamen de herders naar de stal waar de engelen met licht en muziek duidelijk maakten dat er wat te vieren was.
De wijzen
Caspar, Balthasar en Melchior zijn de drie koningen die een hele reis hebben afgelegd om op kraamvisite te komen. Dankzij hun kameel kunnen ze heel wat cadeautjes meenemen. Hun verschil in afkomst laat zien dat het kindje wordt aanbeden door alle soorten mensen, uit alle hoeken van de wereld. Dat ze de stal in Bethlehem vonden, was te danken aan een ster aan het firmament die ze volgden, een hemels navigatiesysteem dat zijn tijd ver vooruit was.
Het boek Van donker naar licht met bijdragen van onder anderen Herman Finkers, Antoine Bodar, Anselm Grün en bisschop Jan Hendriks belicht de geschiedenis en de betekenis van de kerststal. Verschenen bij uitgeverij Adveniat in Baarn. Prijs: 9,99 euro.
Abdij van Egmond
Bij de abdij van Egmond is het het hele jaar kerst. In een ruimte naast de kaarsenmakerij van de monniken zijn steevast kerstbeelden uit de hele wereld opgesteld. Aan het materiaal en de gezichten kun je zien waar ze vandaan komen. Loop daarna door naar het atelier van de abdij en je ontdekt opnieuw dat de beelden in veel huizen al jaren vaste kerstgasten zijn.
Kijk maar naar het handwerk van vrijwilliger Corine de Groot, die op verzoek beelden met een mankementje bijwerkt. Uit alle hoeken van het land worden haar patiënten voor herstel naar de abdij gebracht. Als plastisch chirurg in kerststallenland weet Corine alles van gebutste koningsneuzen, beschadigde ezelsoren en afgebroken Jezusteentjes. „De kameel loopt het meeste gevaar in de opslag”, weet ze uit ervaring. „De bulten lopen vaak schade op.”
Tijdens de feestdagen zelf lopen de engelen het grootste risico. Als brenger van de blijde boodschap is de engel ongeveer het geboortekaartje en daarmee een prominente aanjager van de feestvreugde rond de kribbe. „Omdat veel engelen met een dun touwtje boven de stal hangen, is er een grote kans dat ze vallen.” Met vaardige handen weet ze de schade meestal onzichtbaar te herstellen. Benodigdheden? Verf in vele kleuren, een scherpe blik en veel geduld. Engelengeduld.
