Sjoeke-Marije Wallendal zit bij haar schoonfamilie in Roses, aan de Catalaanse kust. Dus spreken we elkaar via het scherm. Handig, maar wel enigszins in tegenspraak met haar opvattingen over theater.

Dat moet, wat haar betreft, een beleving zijn, voor je lijf en al je zintuigen. Weg uit het pluche, weg uit het theater misschien wel. Al wordt Een reis naar de mens , de eerste voorstelling van haar nieuwe gezelschap Maria Guerrera, wel weer in grote theaterzalen gespeeld, maar die worden heel anders benut dan je gewend bent. En acteurs komen er niet aan te pas, behalve in je koptelefoon.

Maria Guerrera. Dat drijft ze met schrijfster Anna Maria Versloot, maar de naam komt van haar. Of liever van de mensen in Spanje, die de naam Sjoeke-Marije maar lastig konden uitspreken. Dit is de Spaanse versie - ‘Sjoeke’ betekent ‘strijder’. De combinatie sprak haar wel aan: het zachte, moederlijke, spirituele van ‘Maria’ en het strijdbare van ‘Guerrera’. ,,Dat sit yn myn wurk ek.”

De nasleep van corona

Een reis naar de mens vindt zijn oorsprong in de nasleep van corona. Vier grote theaters in Overijssel, waar Wallendal studeerde (Zwolle) en nog jaren woonde en werkte, gaven haar de gelegenheid om een voorstelling te ontwikkelen die desnoods snel naar eventuele corona-maatstaven afgeschaald kon worden.

Corona, dat rare tijdperk waarin echt menselijk contact onmogelijk was, had ook op die manier invloed op de voorstelling. ,,Minsken waarden hieltyd benauder foar minslik kontakt. Ik tocht: oeh, as dit trochwurket.... Ik fyn live- kontakt hiel minslik. Benammen fysyk kontakt: in knuffel, in tút. Mar dêr wiene wy yn Nederlân al wat huverich foar.”

Dat idee zit er nog altijd in. Wat betekent het om mens te zijn? ,,Hoe moat dat ek wer? Hoe wurket dat? Soms hast dêr in reset foar nedich.”

Voor het antwoord gaat Wallendal dan terug naar de zintuigen die ons ten dienste staan. Wie haar werk (zoals Marijke Meu , een van de hits van Culturele-Hoofdstadjaar 2018) een beetje kent, weet dan al dat die zintuigen niet beperkt blijven tot de oren en de ogen, zoals bij het ‘normale’, traditionele theater. ,,Der moat wat te rûken, te priuwen, te fielen wêze. Myn idee is datst dan wer hielendal werom komst by dyn eigen liif, by it hjir en no.”

Contact maken, o ja, zo werkt dat

En van daaruit kom je dan weer in contact met je ‘medereizigers’, zoals Wallendal dat noemt. Want ook dit is weer geen voorstelling voor mensen die liever lui in de schouwburgstoel blijven zitten. Je maakt een tocht, je komt mensen tegen en je merkt: ,,O ja. Sa wurket dat ek wer, kontakt meitsje.”

Mens zijn dat gaat dus over: contact, over andere mensen. ,,De ferbining mei in oar. Je ha jesels, je ha je liif en je ha oare minsken, en dêr kinne je kontakt mei meitsje.”

Het is allemaal niet zo ingewikkeld, wil ze maar zeggen. ,,Mar dêr hawwe wy wol wer in yngewikkeld dekor by betocht, mei in protte technysk gedoch.” Dubbel, ze weet het. Komt door de opzet, ontwikkeld in de coronatijd en dus noodgedwongen flexibel, en gebruikmakend van de mogelijkheden in zo’n theater. Als daar een ‘trekkenwand’ is, waarmee je allerlei zaken kunt laten dalen en weer opstijgen, dan zul je ‘m gebruiken ook.

En dus zonder acteurs. Op de vooraf opgenomen stem van Joke Tjalsma (ook de sterspeelster van Wallendals Marijke Meu ) na, via de koptelefoon. ,,Wat live is, dat bisto sels”, zegt Wallendal. De bezoekers worden, in kleine groepjes, letterlijk - door die stem, door licht, door andere middelen - geleid door het decor, en het verhaal. Verdwalen in de krochten van De Lawei is er niet bij. ,,Dat hie ek hiel leuk west, mar dêr hawwe wy diskear net foar keazen.”

‘Onderdompeltheater’

Dit soort theater, dat van alle kanten op de bewegende bezoeker afkomt en allerlei zintuigen aanboort, heeft een naam: ‘immersief theater’. ,,Dat is gjin goed Nederlânsk, of Frysk, mar ‘onderdompeltheater’ klinkt ek nearne nei.”

Dat is, hoe dan ook, wel de vorm van theater die Maria Guerrera wil verkennen, voortgaand op het pad dat Wallendal al eerder insloeg. Zie ook Marijke Meu , waarbij de bezoekers in groepjes aan een personage uit het verhaal werden verbonden en daarachteraan door de Grote of Jacobijnerkerk in Leeuwarden zwierven.

Een reis naar de mens is een kleine, persoonlijke variant daarop. Grootschaliger varianten komen nog, belooft Wallendal. Deze eerste voorstelling is eerder een beginselverklaring. ,,Dit is wêr’t wy ynhâldlik foar stean, en it is ek in eksperimint.”

Netflix neemt het wel over

En precies dat experiment is wellicht een uitweg voor het theater als geheel. De traditionele manier van theater maken, met zijn allen vanaf kwart over acht ‘s avonds in een pluchen stoel naar de vierde wand staren en koffie in de pauze, heeft misschien wel zijn langste tijd gehad. ,,Ik ha dat noait sa ynteressant fûn om sels te meitsjen. Ik fyn it folle spannender om dizze foarm út te sykjen.”

En dat past ook bij de tijd, vindt ze. ,,De jongere generaasjes wolle wat belibje. Dy binne sa wend dat alles ynteraktyf is, dat se oeral wat fan fine kinne, dat se sels kieze kinne. Dat kin yn sa’n foarstelling ek: kieze wat foar kant ast op wolst of sels frij rûnrinne. Sokke foarmen fyn ik tige nijsgjirrich. Omdat dat mear oer dysels giet. Wat seit it oer dy, datst sa’n kar makkest?”

Ze ziet dan ook dat ze op die manier een jonger publiek binnenhengelt dan gemiddeld, bij theater. Alleen: die jongeren komen nog niet in groten getale. ,,Hoe berikst dan dy doelgroep?” Niet dat het gewone theater ooit helemaal zal verdwijnen: er zijn altijd mensen die liever op hun gemakkelijke stoel in het donker ,,de voyeur wêze wolle”.

Maar: ,,Foar my hat dizze foarm fan teäter wol de takomst. Omdatst echt wat meimakkest, datst dyn libben ûnthâldst. Dêr sykje minsken om. En foar de rest nimt Netflix it oer.”

Een reis naar de mens door Maria Guerrera: 27 tot en met 29 december, De Lawei Drachten, meerdere keren per dag.