Anderhalf jaar geleden, in mei 2021, ging plotseling het licht aan na een telefoontje van Urban Hansma, de advocaat die hem jarenlang belangeloos bijstond. Het was vroeg in de ochtend. De mededeling: je krijgt een verblijfsvergunning. Echt? Ruim achttien jaar lang was de wereld van Chun Yan er eentje van duisternis. Hij zegt: ,,Ik snap nog steeds niet waarom ik zo lang heb moeten wachten.’’

Snapt niemand.

Van de Immigratie- en Naturalisatiedienst, de IND, de dienst die namens het Ministerie van Justitie en Veiligheid beslist of een mens wel of niet bestaat, heeft hij nooit meer iets vernomen. Wel kreeg hij recent de mededeling dat hij zich moet melden in Zwolle voor een inburgeringscursus. Chun vindt dat ,,wel een beetje belachelijk’’. Zegt: ,,Ik woon al bijna 20 jaar in Nederland. Ik versta alles wat de mensen zeggen. Ik weet echt wel hoe het hier werkt.’’ Ook dat hij er 50 euro voor moet neertellen, zint hem niks. ,,50 euro. Is veel geld.’’

Hij werd verkocht en tewerkgesteld

Het is bijna niet voor te stellen hoe het leven van Chun Yan er in die donkere jaren waartoe hij onschuldig was veroordeeld heeft uitgezien. Mensensmokkelaars ontvoerden hem in zijn geboortland China toen hij een jaar of 14 was. Hij werd verkocht en tewerkgesteld in een Chinees restaurant, ergens in het zuiden van het Nederland. Na een jaar of drie wist hij te ontsnappen en belandde hij na tussenkomst van de politie in een noodopvang in Opende. Zonder papieren.

De vreemdeling die niet kan aantonen wie hij is, is in Nederland ten dode opgeschreven. Het probleem: je bent niet echt dood. De oplossing van de overheid: de mens die zonder een papieren identiteit is, bestaat niet. En wie niet bestaat, kan geen ook probleem heten.

Wie leeft, maar niet bestaat, mag niets en heeft geen rechten. Werken is verboden, een uitkering is niet aan de orde, geen school, opleiding, verzekering, geen bankrekening, ziek is worden geen optie. Je kunt nergens legaal wonen en slapen. Iedereen moet eten en drinken, maar hoe eet en drink je zonder geld?

Toen Chun 18 jaar werd verdween hij in Groningen onder de radar. Om te overleven was hij afhankelijk van het toeval, van willekeur en van liefdadigheid.

Hij werkt ergens, zeven dagen per week voor weinig geld

Chun denkt niet graag terug aan die tijd, een tijd van gekmakende onzekerheid. ,,Het was niet fijn.” Hij kent mensen die nog altijd in de situatie zitten waarin hij jarenlang zat. ,,Een vriend van mij uit Emmen. Die is nog langer dan ik in Nederland, maar heeft nog steeds geen papieren. Hij heeft ook geen advocaat. Hij vertrouwt niemand meer. Hij werkt ergens, zeven dagen per week, voor weinig geld. Ze maken een beetje misbruik van hem.’’

Chun had geluk. Hij had een paar mensen om zich heen die hem staande hielden. Deze krant tekende in januari 2020 zijn verhaal op, er kwamen Kamervragen met nietszeggende antwoorden, Nancy Melessen en haar partner, de dit jaar plotseling overleden Aldert Zoutman, begonnen spontaan een crowdfunding: in een paar dagen tijd brachten 1200 mensen ruim 25.000 euro bijeen voor een juridische procedure. Muzikant Harry Niehof s chreef een protestlied over Chun, Tsead Bruinja schreef als Dichter des Vaderlands een gedicht: ‘ De Nederlandse regering weet niet meer waar ze haar barmhartigheid heeft gelaten’.

Burgemeesters van Groningen deden dingen achter de schermen

Opeenvolgende burgemeesters van Groningen deden ondertussen dingen achter de schermen en ineens was daar dat telefoontje van de advocaat: ,,Je krijgt een verblijfsvergunning.’’ Waarom ineens wel? De IND is niet van de tekst en de uitleg. En het ministerie doet geen uitlatingen over individuele gevallen.

Chun: ,,De verblijfsvergunning is voor vijf jaar. Ik heb geen paspoort gekregen. En het is een id-kaart. Geen reisdocument. Ik mag er niet mee naar het buitenland.’’ Van die vijf jaar zijn er straks twee voorbij. En dan, over drie jaar? Diepe zucht. ,,Ik weet het niet. Dat moet ik nog uitzoeken. Ingewikkeld.’’ Hij denkt dat het wel goed komt.

De plotselinge erkenning van zijn bestaan maakte een einde aan een uitzichtloos en lamlendig leven. De Culinaire Vakschool in Groningen bood hem een tien weken durende koksopleiding aan. Bij de vakschool kennen ze mensen. Hendrik Jan van der Heide bijvoorbeeld, de eigenaar van de Albert-Heijnvestiging aan de Rijksweg in Groningen. Van het een kwam het ander.

Hij zegt: ,,Ik kon nu eindelijk wat doen. Leuke dingen. Ideeën bedenken.’’ Op zijn Facebookpagina staat in Chinese karakters: ‘Zelfstandig ondernemer’.

Veel positiviteit en energie, maar vooral doorzettingsvermogen

Begin deze maand was er een bescheiden feestje in de entree van de Albert Heijn. ChunKookt – afhaalmaaltijden – bestond op 6 december een jaar. ,,Het gaat goed met de zaak. Ik moet heel hard werken, ik ben ook wel een beetje moe. Maar het gaat goed.’’ Hij laat een kaartje zien, handgeschreven: ‘ Je hebt heel veel positiviteit en energie laten zien, maar vooral doorzettingsvermogen… Veel succes, Koen Schuiling, burgemeester.’ Chun: ,,Hij kon niet komen. Burgemeester heeft het denk ik ook druk.’’ Een jaar eerder opende Koen Schuiling de zaak van Chun met mooie woorden.

Chun is vooral trots op zijn vaste klanten. ,,Dat zijn de mensen die mijn eten lekker vinden. Daar ben ik blij mee.’’ Hij heeft klanten die een eigen schaal of pan brengen. De volgende dag komen ze die op een afgesproken tijdstip gevuld weer ophalen. Chun: ,,Dat vind ik leuk.’’ Heeft hij keukengeheimen? ,,Niet echt.’’ Nou ja, hij maakt zijn eigen kruidenmixen. Dat wel.

De mensen om hem heen zijn soms wat bezorgd. Chun werkt wel heel erg hard. Tien uur op een dag. Minimaal. Op zondag is de zaak gesloten, maar vaak is hij ook op die dag wel bezig. ,,Dingen uitproberen. Nee. Is eigenlijk niet goed.’’

Zijn doel is om de omzet te verhogen, als het even kan te verdubbelen. ,,Ik kan dat niet alleen. Ik zoek iemand die broodjes kan maken. Met kaas en ham en salades. En met kip. Ik ben niet zo goed in het maken van Nederlandse dingen. Ik kan het wel leren, maar dat is nog meer werk erbij. Dat is niet goed voor het hoofd.’’

Tot anderhalf jaar geleden mocht hij niet leven en nu moet hij

Hij denkt, zegt hij, wel na over zijn vrije tijd. En wat daar dan mee te doen. ,,Ik ben saai.’’ Tot anderhalf jaar geleden mocht hij niet leven en nu moet hij. ,,Af en toe een film. Ken je de serie The Walking Dead ? Daar kijk ik wel naar. Horror. Maar ik ga niet voor de zombies. Walking Dead gaat over hoe mensen moeten leven in een moeilijke situatie. Of je mensen kunt vertrouwen of dat mensen gevaarlijk zijn. Als ik kijk, krijg ik tranen in de ogen.’’

En ja, een eigen auto, dat zou mooi zijn. ,,Dan kan ik ergens heen.’’ Het moet, zegt hij, wel een elektrische auto zijn. ,,Beter voor het milieu. Dat vind ik belangrijk. Mijn eten doe ik in bakjes van bamboe. Ook beter voor het milieu. Iemand die het plastic dekseltje terugbrengt, geef ik 10 cent. Zo’n dekseltje maak ik schoon en kan ik weer gebruiken.’’

Het afgelopen jaar haalde hij zijn theorie-examen voor het rijbewijs. Na tig keer. Taal blijft lastig. Hij weet wat voorsorteren is. Wat je dan doet. Maar toen hij het woord voorsorteren zag staan had hij even geen idee. Hij keek naar de letters, maar er kwam geen woord waar hij iets mee kon.

In november zakte hij – eerste keer – voor praktijk. ,,Er waren veel fietsers, de man trapte op de rem, dacht dat ik die fietsers niet had gezien. Hij trapte op de rem voor mij. Maar ik had die fietsers wel gezien. Hij zei dat ik sneller moet reageren.’’ De examinator adviseerde: koop er tien rijlessen bij. Chun: ,,Ja. Zo duur.’’

Bij mij gaan de dingen nooit gemakkelijk

Lacht: ,,Ik moet ook een beetje geluk hebben. Bij mij gaan de dingen nooit gemakkelijk. Alle dingen duren lang bij mij.’’ Op 4 januari krijgt hij een nieuwe kans. Om acht uur ’s ochtends. Hij weet het. ,,Veel fietsers.’’

In de tijd dat Chun was veroordeeld tot nietsdoen, maakte hij in zijn hoofd reizen naar China. Dan ging hij op zoek naar zijn vader die ziek was toen hij als kind door onbekenden werd meegenomen. Zijn moeder overleed bij zijn geboorte. Op zijn verjaardag herdenkt hij haar. Het dorpje, een paar huisjes aan de kust waar hij opgroeide met zijn vader – een visserman – bestaat waarschijnlijk niet meer

Nog steeds zou hij graag weten hoe het met zijn vader gaat. Sowieso of hij nog leeft. Maar om straks, over drie jaar, als hij misschien reisdocumenten krijgt, naar China te gaan? Chun is gaan twijfelen. ,,Ik keek nooit naar het nieuws. Nu wel. Dat moet van mijn vriendin. Zij zei: ‘Chun, je moet weten wat er in de wereld gebeurt’. Ik weet nu, China is niet echt veilig. En of ik mijn vader terug zal vinden: die kans is heel klein. Het is pijnlijk. Over 3 jaar ben ik 24 jaar weg uit China. Ik weet niet of ik het land wel binnenkom.’’

Maar ooit, zegt hij, ooit zal hij gaan.

Ik wil mensen blij maken met lekker eten

Eerst al zijn plannen uitvoeren en de dingen die hij al doet, beter doen. Zegt: ,,Ik ben heel blij dat ik deze kans heb gekregen. Veel mensen zijn aardig voor mij, zij zijn als familie. Ik wil mijn best doen voor de maatschappij. Ik wil mensen blij maken met lekker eten.’’

Met één haal ontdoet hij een bloemkool van het groene blad. Heel zijn gezicht gaat in de glunderstand als hij zegt: ,,Weet jij wat mijn grootste droom is? Dat mijn maaltijden worden verkocht in alle winkels van Albert Heijn, in heel Nederland. Met maaltijden waarop mijn naam staat: ‘ChunKookt’. Dan zou er een grote fabriek moeten komen met machines. Een echt product. Een merk.’’