Naast het gigantische kassencomplex in het Noord-Hollandse Middenmeer valt de kleine kast met enkele buizen nauwelijks op. Maar toch is dit kastje het signaal dat hier honderden meters onder de grond een gigantische hoeveelheid heet water ligt opgeslagen. Via deze buizen wordt het 's winters weer omhoog gepompt uit een grondwaterput, waardoor de planten in de kas er warmpjes bij zitten.
Verreweg de meeste Nederlandse kassen worden nog warm gehouden met aardgas. Een klein deel van de tuinders gebruikt al duurzame warmte, meestal geothermie. Daarbij wordt kilometers onder de grond aardwarmte gewonnen om water te verhitten.
Dat is in de winter waardevol. Maar in de zomer heb je niet veel aan die aardwarmte, want dan wordt de kas gewoon door de zon verwarmd. Toch zou het efficiënter en duurzamer zijn om de warmtebron het hele jaar door te laten draaien. "Dat is beter voor de ondergrond, maar ook voor de bovengrondse installaties", vertelt Laurens Vlaar van ECW Energy, een energiebedrijf voor de glastuinbouw. Bovendien is het zonde om de peperdure put maar een deel van het jaar te gebruiken.
Volg ons klimaatnieuws
Warmteopslag heeft ruimte voor 200 olympische zwembaden aan water
Om in de zomer toch nog iets aan de aardwarmte te hebben, heeft ECW in Middenmeer een zogeheten Hoge Temperatuur Opslag (HTO) gebouwd. De diepe aardwarmte wordt 's zomers gebruikt om grondwater uit een hogere aardlaag, op een diepte van ruim 300 meter, te verwarmen. Met een temperatuur van 85 graden gaat het water weer terug diezelfde zandlaag in, om te wachten op de winter.
Dan pompt de HTO het hete water weer naar boven en wordt de warmte overgedragen aan een warmtenet, dat de kassen verwarmt. In totaal kan het systeem elk jaar 440 miljoen liter water verwarmen en opslaan, genoeg om bijna tweehonderd olympische zwembaden mee te vullen. Van de energie die 's zomers de grond in gaat, moet 70 à 75 procent maanden later weer in de kas terechtkomen. Momenteel ligt het rendement lager, omdat de grond nog wordt 'voorverwarmd'. De HTO is pas sinds eind 2021 in werking.
Door de duurzame warmte 's winters te gebruiken, wordt ruim 2 miljoen kubieke meter gas per jaar bespaard. Dat is vergelijkbaar met het jaarverbruik van zeventienhonderd huishoudens.
Er is een flink systeem van boringen, buizen en warmtewisselaars nodig om de HTO te laten functioneren. Toch is het volgens ECW een relatief goedkope manier om warmte op te slaan. Er is geen speciale tank of andere constructie nodig om het hete water vast te houden; daarvoor gebruik je simpelweg de bodem. Wel moet de warmteopslag behoorlijk groot zijn om de kosten terug te verdienen. "Eigenlijk geldt voor deze techniek: hoe groter, hoe efficiënter", zegt Vlaar.
Onderzoekers houden systeem in de gaten
Op een decemberochtend staan twee technici klaar met plastic flesjes om water uit de opslag te verzamelen. De HTO is ontwikkeld binnen het internationale onderzoeksproject HEATSTORE, dat in verschillende EU-landen kijkt naar manieren om warmte ondergronds op te slaan.
Onderzoekers houden in de gaten wat voor effecten de warmteopslag heeft op de bodem en hoe goed het systeem werkt. Wat doet het warme water met de chemische samenstelling van de bodem, en met het bacteriële leven?
Daar komen vooralsnog geen onverwachte resultaten uit, vertelt Vlaar. "Tot op heden loopt het project heel goed. Het functioneert allemaal prima." Voor ECW smaakt de combinatie van geothermie en warmteopslag al voorzichtig naar meer. "Het is wel een hele mooie tandem."
Zandlaag zit niet overal
Niet onder elke kas zal ruimte zijn voor een HTO, omdat hiervoor in de bodem een zandlaag nodig is die aan de boven- en onderkant wordt afgesloten door lagen klei. Er mag ook niet te veel stroming zitten in het grondwater, want dan verdwijnt de warmte.
Toch denken de initiatiefnemers dat deze opslagtechniek in de toekomst op veel meer plekken in Nederland kan worden ingezet. Steeds meer gemeenten willen gebruikmaken van aardwarmte om woonwijken duurzaam te verwarmen. Ook zonnewarmte of restwarmte uit de industrie zou kunnen worden opgeslagen in grondwater, zodat we 's winters minder aardgas nodig hebben.
"Dit is een relatief kostenefficiënte manier om warmte op te slaan. Het biedt perspectief voor de toekomst", zegt Vlaar. De geothermieafdeling van ECW, waar ook de warmteopslag onder valt, is onlangs overgenomen door warmtebedrijf Ennatuurlijk. Dat richt zich juist vooral op warmtenetten in woonwijken. Wie weet ligt er in de toekomst dus ook zo'n warmteopslag onder jouw huis.