Na doodslag op Tyre Nichols volgt roep om politiehervorming: ‘Op een bepaald moment ben je niet zwart of wit, maar blauw’

De wrede dood van Tyre Nichols (29), die doodgeslagen werd op een boogscheut van zijn huis terwijl hij om zijn moeder riep, zorgt in de VS voor een verhit debat over politiehervorming. Dat alle vijf betrokken agenten ook zwart zijn maakt het debat extra gevoelig.

“Deze zaak toont aan dat de idee dat alleen diversiteit brengen in een politiekorps onvoldoende is voor een hervorming van het Amerikaanse politieapparaat”, zegt jurist Yassine Boubout, die als expert politiegeweld in binnen- en buitenland onderzoekt. “Elk politiekorps heeft haar eigen subcultuur. Studies tonen dat zowel in België als in de VS aan. Op een bepaald moment ben je niet zwart of wit maar blauw en ga je volgens de heersende subcultuur van dat bewuste korps handelen. Als die subcultuur verziekt is mag je zelfs een korps hebben dat negentig procent divers is, ook dan kunnen deze agenten van kleur nog gevormd worden volgens racistische stereotypes. Zoals de foute aanname ‘dat alle zwarte mannen mogelijk gevaarlijk zijn’.”

Soms is er zelfs sprake van overcompensatie bij agenten van kleur, die zich willen opwerken in een korps dat dominant wit is. “Wat je wel vaak hoort bij zwarte agenten: ‘ik ben te blauw voor de zwarte gemeenschap, of te zwart voor de blauwe gemeenschap’”, zegt Boubout. “Overcompensatie is dan soms het resultaat, ook in België. Dan denken die agenten: ik moet me dubbel bewijzen, ik moet extra mijn best doen, want ik heb een kleur. Als je je dan in een racistische cultuur bevindt, betekent dat soms paradoxaal dat je je extra racistisch gedraagt. Dan behandel je mensen van kleur extra hard.”

Elitetroepen zijn geen verkeersagent

De agenten in kwestie waren ook leden van een zwaarbewapende elite-eenheid, de Scorpions, die nu ontmanteld is. Mogelijk werden zij foutief ingezet door hun hiërarchie, of voelden ze zich door hun elitaire status straffeloos.

Boubout: “Het probleem is dikwijls dat men mannen die getraind zijn om zware criminaliteit aan te pakken naar banale situaties stuurt. Ze zijn opgeleid om hard te reageren op zware misdaden. Als je dan moet tussenkomen voor een ‘traffic stop’, zoals bij Nichols gebeurde in Memphis, of een burenruzie, dan is de kans op problemen groot omdat je niet voor dit gewoon politiewerk bent opgeleid.”

Dit is volgens Boubout trouwens ook een fenomeen dat in België bestaat. “Ook in onze grootsteden zoals Brussel en Antwerpen zien we dat agenten die getraind zijn om om te gaan met zware misdaad moeten tussenkomen voor eenvoudige overtredingen. Uit mijn onderzoek blijkt dat mensen die klagen over hardhandig politieoptreden dikwijls met zo’n team zijn geconfronteerd.” (Denk bijvoorbeeld aan de dood van Jonathan Jacob in 2010, die overleed in een Mortselse cel na hardhandig optreden van het Bijzonder Bijstandsteam of ‘de botinnekes’, nvdr.)

Een gebrek aan opleiding is in de VS een van de kernproblemen. “Hun jonge agenten zijn zelden goed getraind”, zegt Boubout. “In sommige steden worden ze gewapend de straat opgestuurd na een training van zes maanden. Ook België kent met een jaar opleiding en zes maanden praktijkstage een van de kortste opleidingen in heel Europa.”

In de VS groeit nu de roep voor een politiehervorming die nationaal wordt aangestuurd. Boubout ziet de noodzaak. “Eigenlijk is er minder gewapende politie nodig in de VS”, zegt hij. “Nu is bijna elke agent ‘trigger happy’. Ze worden aangeleerd dat iedereen die ze ontmoeten mogelijk gevaarlijk is. Er zouden andere instellingen moeten worden opgericht om ongewapend tussenbeide te komen in geschillen, zoals een verkeers- of wijkpolitie. Dan moeten gewapende agenten niet moeten tussenkomen voor taken die de hunne niet zijn.”

Nog een probleem dat dient aangepakt in de VS noemt hij de gewoonte van lokale openbare aanklagers en politiecommissarissen - die dikwijls verkozen worden - om van hun agenten cijfers te eisen. “Een gewapende agent werkt er voortdurend onder druk om een bepaald aantal arrestanten per maand op te pakken, om een bedrag per maand te moeten innen,... De statistieken halen om je baan te behouden of promotie te halen krijgt soms voorrang op het politiewerk.”

Wat Boubout wel goed vindt aan de VS is dat politiegeweld er altijd voor de rechter komt na een klacht. “In België verschijnen agenten niet voor de rechter, terwijl ook wij dodelijk politiegeweld hebben. Ik denk nu aan Jozef Chovanec, een onderzoek dat resulteerde in buitenvervolgstelling. Twee weken geleden was er opnieuw een dode in een Brusselse cel. Dit soort feiten zou per definitie beoordeeld moeten worden door een feitenrechter.”

Bodycams voorkomen geen geweld

De agenten in Memphis waren uitgerust met bodycams. Zij leverden de nodige bewijslast die gebruikt kan worden om de daders te vervolgen maar, in tegenstelling tot verhoopt, voorkomen ze het geweld niet. Dat is niet de eerste keer.

Boubout : “Het is een soort mythe dat bodycams gedrag veranderen. Studies hebben aangetoond dat ze geen enkel effect hebben op gedrag van burgers en politie.”

In de VS hebben ze volgens hem wel het voordeel dat de bodycam aan moet staan vanaf de agent uit de wagen stapt, waarin ook een dashcam zit. “In België mag de agent zelf kiezen wanneer hij de bodycam aanzet, wat oneerlijk is tegenover de burger. Je ziet niet wat er voorafging aan een betwiste fase.”