बसाइँसराइका कारण रित्तिएका गाउँ। खेतीयोग्य जमिन वनमाराले ढपक्कै ढाकिएका छन्। वरपरका रुखबिरुवा बढेर गाउँ छेकिन थालेको छ। गाउँमा बूढापाकाबाहेक कोही छैनन्। युवाशक्ति विदेश र बालबालिका बजार झर्दा बागलुङका ग्रामीण क्षेत्र सुनसान बन्दै गएका हुन्।

एक दशकसम्म रमाइलो गाउँबस्ती हिजोआज उराठलाग्दो बनेका छन्। विद्यालयमा विद्यार्थी घटिरहेका छन्। सेवा सुविधा घरदैलोमै पुगेका छन् तर सेवा सुविधाको उपभोग गर्ने मान्छे निकै कम छन्। विकासले नछुँदा मान्छेको चहलपहल हुने गाउँ अहिले खाली हुँदै गएका छन्। दिनप्रतिदिन बजार झर्नेको संख्या बढ्दै गएपछि गाउँमा बस्नेलाई वन्यजन्तुले सास्ती दिन थालेका छन्।

सबैभन्दा बढी बाँदरले गाउँमा भएका वृद्धवृद्धालाई दुःख दिने गरेको पाइएको छ। जिल्लामा बसाइँसराइ गरी बजार झर्ने र विदेश जाने संख्या गलकोट नगरपालिका, काठेखोला गाउँपालिका र जैमिनी नगरपालिकामा बढी छ। गाउँमा बस्ने बूढापाकाले काम गर्न सक्न छाडेपछि घरैछेउका खेतबारी झाडीमा परिणत हुँदै गएका छन्। यसकारण बाँदरलगायतका वन्यजन्तु सजिलै घरमा छिर्ने गरेका छन्।

बाँदरले करेसाबारीमा लगाएका तरकारीदेखि बार्दलीमा झुन्ड्याएर राखिएका सामानसमेत नष्ट गरिदिने गरेको छ। बढ्दो बाँदर आतंकका कारण स्थानीयले रोकथामको माग गरिरहेका छन्। केही पालिकाले बाँदर नियन्त्रणका लागि योजना तयार गरे पनि अहिलेसम्म कार्यान्वयन गर्न सकेका छैनन्।

गाउँमा जनसंख्या कम हुँदै गएपछि बाँदर आतंक बढ्दै गएको काठेखोला गाउँपालिका १ का लक्ष्मण थापाले बताए। पाँच वर्ष पहिलेसम्म जंगलमा मात्रै भेटिने बाँदर हिजोआज घरमै आएर सास्ती दिने गरेको उनको भनाइ छ।

हरेक वर्ष गाउँबाट बजार झर्नेको संख्या बढ्दै गएको र उनीहरूलाई गाउँमै रोक्न सक्ने योजना सरकारले ल्याउन नसकेको उनको गुनासो छ। विकास गाउँ उक्लने, मानिस सुविधा खोज्दै बजार झर्ने गरेको भन्दै सुनसान गाउँमा बाँदर र चितुवाले वासस्थान बनाउन थालेको उनले बताए। रोजगार सिर्जना गरी बजार झरेकालाई गाउँमै फर्काउन सके बाँदर नियन्त्रण हुने थापाको भनाइ छ। बाँदर धपाउन अनेक जुक्ति लगाए पनि नसकेको उनले बताए।

’पहिले–पहिले मान्छेले गाउँ भरिन्थ्यो, एउटै घरमा १०-१२ जनासम्म मान्छे बस्थे, गाउँमै खेतीपाती गर्ने, वनजंगलमा पुगेर घाँस–दाउरा गर्थे र पो बाँदर आउँदैनथ्यो, अहिले गाउँ सुनसान छ, बूढाबूढी मात्रै छन्, सुनसान ठाउँमा बाँदर, बाघ र भालु आउने नै भए’, उनले भने, ‘अब सरकारले गाउँमा बजारको जस्तो सेवासुविधा दिने गरी काम गर्नुपर्छ। बजार झर्नबाट रोक्न सके मात्रै बाँदर नियन्त्रण गर्न सकिन्छ नत्र बाँदर मात्रै होइन, अब गाउँ जंगली जनावरको वासस्थानका बन्ने छ।’

जैमिनी ५ का पदम सुवेदीले बाँदरले बालीनाली सबै सखाप पर्दा लाखौंको नोक्सानी व्यहोर्नुपरेको बताए। धेरै मान्छे बसाइँसराइ गरी अन्यत्रै गएपछि गाउँमा अहिले थोरै संख्यामा मात्रै मान्छे रहेको उनको भनाइ छ। गाउँमा बस्ने अधिकांशको जीविकोपार्जन खेतीपाती गरेै हुने भन्दै बारीमा लगाउने बालीनालीदेखि तरकारी सबै बाँदरले नष्ट गरिदिने सुवेदीले गुनासो पोखे।

बालीनाली जोगाउन एक–दुईजना कुरुवा अनिर्वाय राख्नुपर्ने उनले बताए। हिजोआजका बाँदर चलाख र बाठो हुँदै गएपछि मान्छेलाई समेत नटेर्ने सुवेदी बताउँछन्। उनले भने, ‘हिउँदबर्खा बाह्रै महिना बाँदर लाग्छ, कुरुवा नबस्ने हो भने एकैछिनमा सबै बाली नष्ट गरिदिन्छ। बारीमा गयो बारीमै, घरमा आयो घरमै बाँदरको आतंक निकै बढ्यो, बूढाबूढीलाई कोपर्न र चिर्थोनसमेत आउने गरेको छ, बाँदरले हामीलाई निकै समस्या बनायो, सुरुसुरुमा बाँदर धपाउने बन्दुक पट्काउँदा डराउँथे, अहिले त डराउनै छाडे, घरको आँटीमै आएर बस्छ, अन्नपात निकालेर खाइदिन्छ, साँझ आउँदा केही बाँकी राख्दैन।’

जैमिनी नगरपालिकाले बाँदर नियन्त्रणका लागि ‘मंकी पार्क’ बनाउने योजना बनाएको छ। जैमिनी, काठेखोलालगायत जिल्लाभर बाँदर आतंक बढ्दो छ। बाँदर नियन्त्रणका लागि काठेखोला गाउँपालिकाले पनि जंगलमा फलफूलका बिरुवा रोप्ने योजना बनाएको गाउँपालिकाका उपाध्यक्ष तेजबहादुर थापाले जानकारी दिए। पछिल्लो केही वर्षयता बाँदरले धेरै किसान र ग्रामीण भेगका धेरै नागरिकलाई दुःख दिइराखेको भन्दै यस समस्या समाधान गर्नतर्फ गाउँपालिका गम्भीर भएर लागेको सुनाए।

‘बाँदर आतंक रोक्नका लागि पालिकामा धेरैपटक छलफल भएको छ। अहिले यसरी बाँदर आतंक बढेको मान्छेले गाउँ छाड्नु प्रमुख कारण हो। अब गाउँपालिकाले जंगलमा फलफूलको बिरुवा रोप्ने र जंगलमै बाँदर भुलाउने खालको योजना बनाएका छौं’, उनले भने, ‘विज्ञसँग पनि बहस गरिरहेका छौं, सुझाव लिइरहेका छौं, ढिलोचाँडो उपाय निस्किन्छ, त्यसपछि हामी नियन्त्रणमा लाग्छौं।’ –रासस

प्रकाशित: १ पुस २०८० ०२:१८ आइतबार