Κενζαμπούρο Όε: Ο πρώτος πραγματικά μοντέρνος συγγραφέας της Ιαπωνίας

Ο Κενζαμπούρο Όε ήταν ο πρώτος πραγματικά μοντέρνος συγγραφέας της Ιαπωνίας, ένας επαναστάτης που έβγαλε το ιαπωνικό μυθιστόρημα από τη στατική παράδοση και το έφερε στη μεταπολεμική παγκόσμια λογοτεχνία. Το έργο του, επηρεασμένο από τη γαλλική και την αμερικανική λογοτεχνική κουλτούρα, πραγματεύεται ζητήματα που αφορούσαν από την αντίληψη περί αναπηρίας μέχρι τον διαχωρισμό ανάμεσα στις παραδόσεις της υπαίθρου και την πολύβουη ζωή των αστικών κέντρων.

Το 1994 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας – ο δεύτερος Ιάπωνας μετά τον Γιασουνάρι Καβαμπάτα το 1968 – γιατί «με την ποιητική του δύναμη δημιουργεί έναν φανταστικό κόσμο, όπου η ζωή και ο μύθος μπλέκονται για να σχηματίσουν μια ανησυχητική εικόνα της κατάστασης των ανθρώπων σήμερα». Στην ομιλία του κατά τη διάρκεια της απονομής του Νόμπελ, ο συγγραφέας περιέγραψε τις εντάσεις μεταξύ του ιθαγενούς πολιτισμού της χώρας του και της ταχείας μεταπολεμικής δυτικοποίησης της. «Η σημερινή Ιαπωνία είναι χωρισμένη σε δύο αντίθετους πόλους ασάφειας. Και εγώ ζω ως συγγραφέας με αυτή την πόλωση να είναι αποτυπωμένη πάνω μου σαν βαθιά ουλή», είχε πει.

Ο Όε ήταν ένας προοδευτικός και αντικομφορμιστής συγγραφέας, που χρησιμοποίησε τη φήμη του για να καταγγείλει τον πόλεμο και τα πυρηνικά. Θεωρούσε τον εαυτό του μέρος μιας γενιάς συγγραφέων «βαθιά πληγωμένων» από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, «αλλά γεμάτη ελπίδα για μια αναγέννηση».

Ο Κενζαμπούρο Όε γεννήθηκε στις 31 Ιανουαρίου 1935 στην πόλη Ουτσίκο της νήσου Σικόκου της Ιαπωνίας, μια απομακρυσμένη περιοχή, την οποία επικαλείται συχνά στα γραπτά του ως ένα μικρόκοσμο της ανθρωπότητας. Τα νεανικά και σχολικά του χρόνια σημαδεύτηκαν από τον πόλεμο, όπου κυριάρχησε η μιλιταριστική προπαγάνδα. Όλα άλλαξαν μετά την παράδοση της Ιαπωνίας το 1945, και ο Οε σύντομα γοητεύτηκε από τις δημοκρατικές αρχές που υιοθέτησαν οι δυνάμεις κατοχής των ΗΠΑ.

Ο Οε έφυγε από το χωριό του για να σπουδάσει Γαλλική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Τόκιο. Άρχισε να γράφει πεζά ενώ ήταν ακόμη φοιτητής και το 1958 κέρδισε το διάσημο ιαπωνικό βραβείο «Ακαταγκάουα» για νέους συγγραφείς για το διήγημά του «Το Κελεπούρι», που μιλάει για έναν αφροαμερικανό πιλότο που αιχμαλωτίστηκε από ιάπωνες χωρικούς κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1961 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον διάσημο συμπατριώτη του σκηνοθέτη Ναγκίσα Οσίμα και το 2011 από τον καμποτζιανό σκηνοθέτη Ρίτι Παν.

Την ίδια χρονιά, δημοσίευσε το πρώτο του ολοκληρωμένο μυθιστόρημα με τίτλο «Τσάκισέ τα από μικρά, σκότωσέ τα από παιδιά», με πρωταγωνιστές μια ομάδα ανήλικων εγκληματιών, τροφίμων αναμορφωτηρίων, καταπιεσμένων και τελικά εγκαταλειμμένων, που γράφουν τη δική τους ιστορία, σ’ ένα απομακρυσμένο χωριό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το βιβλίο του αυτό δίχασε κοινό και κριτικούς. Επαινέθηκε για την τόλμη του και κατακρίθηκε για το μηδενισμό που εξέφραζε σε μία υποτιθέμενη νέα λαμπρή περίοδο της ιαπωνικής Ιστορίας.

Από την αρχή, ο Όε δεσμεύτηκε ότι το έργο του θα επικεντρωθεί «στις παρυφές» της κοινωνίας και υποσχέθηκε να μην συνεργαστεί ποτέ «με εκείνους που βρίσκονται στο επίκεντρο των πραγμάτων, που έχουν εξουσία», είχε πει σε συνέντευξή του στα μέσα της δεκαετίας του 2000.

Στις ταραχές του 1960, που σημειώθηκαν για τη Συνθήκη Ασφαλείας Ιαπωνίας-ΗΠΑ, ο Όε πήγε στο Πεκίνο ως εκπρόσωπος των νέων ιαπώνων συγγραφέων. Ένα χρόνο αργότερα ταξίδεψε στη Ρωσία και στη Δυτική Ευρώπη, όπου γνώρισε τον Σαρτρ, τον οποίο ο Όε θεωρούσε – μαζί με τον Νόρμαν Μέιλερ και τον Χένρι Μίλερ – ως ένα γίγαντα της λογοτεχνίας, που άσκησε αποφασιστική επιρροή στο γράψιμό του.

Το 1963 η προσωπική ζωή του ανατράπηκε με τη γέννηση του γιου του Χικάρι («φως» στα ιαπωνικά), ο οποίος είχε νοητική υστέρηση. Ο Οε έγραψε μια σειρά μυθιστορημάτων που βασίστηκαν στην οικογενειακή του κατάσταση, συμπεριλαμβανομένου του πιο γνωστού του μυθιστορήματος «Μια Προσωπική Υπόθεση» (1964), στο οποίο ένας ταραγμένος νεαρός πατέρας αγωνίζεται να συμβιβαστεί με τη γέννηση του ανάπηρου γιου του. Ήταν το πρώτο του μυθιστόρημα που μεταφράστηκε στην αγγλική γλώσσα και επίσης το πρώτο του στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Το 1967 εκδόθηκε «Η σιωπηλή κραυγή», το δεύτερο μυθιστόρημά του που μεταφράστηκε στα αγγλικά (στα ελληνικά από τις εκδόσεις Καστανιώτη). Μεγάλο μέρος του έργου του παραμένει αμετάφραστο σε κάποια από τις μεγάλες δυτικές γλώσσες.

Ο Κενζαμπούρο Όε πέθανε στις 3 Μαρτίου 2023, αλλά ο θάνατός του ανακοινώθηκε δέκα ημέρες αργότερα, στις 13 Μαρτίου, από τον εκδοτικό του οίκο Kodansha,με τη διευκρίνιση ότι η κηδεία έχει ήδη τελεσθεί από την οικογένειά του.